Bundan tashqari, quyidagi konventsiyalarni keltirib O‘tish joiz

423
- Cotif – Cim Konventsiyasi. Birinchi CIM Konventsiyasi 1890 yilga mansub 
bo‘lib, u xalqaro yuk tashish sohasidagi xalqaro konventsiyalar orasida eng eskisi 
sanaladi. Bir necha marotaba tuzatishlar (qo‘shimchalar) kiritilgan. 1980 yilda 
yuklarni transportirovka qilish bo‘yicha CIM konventsiyasi va yo‘lovchilarni tashish 
bo‘yicha COTIF konventsiyasi bitta yuk kontseptsiyasiga va ikkita ilovaga ega 
COTIF konventsiyasiga birlashtirilgan edi: CIM - yuklar transaportirovkasi uchun (B 
ilova) va CIV - yo‘lovchilarni tashish uchun (A ilova). COTIF Konventsiyasi 
Yevropadagi barcha davlatlar, Shuningdek,Shimoliy Afrika va Osiyoning ba’zi 
mamlakatlari tomonidan qabul qilingan. CIM Konventsiyasi yuklarni hech 
bo‘lmaganda ikki davlat hududi bo‘ylab va OTIF (Temir yo‘l transporti bilan 
yuklarni xalqaro tashish bo‘yicha Xalqaro tashkilot, qarorgohi Shveytsariyaning Bern 
shahrida joylashgan) tomonidan tuzilgan ro‘yxati kiritilgan temir yo‘l yo‘nalishlari 
orqali tashishga yozilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri nakladnoy shartlari bilan temir yo‘l 
transporti bilan tashishda qo‘llanadi. Gaaga qoidalari va Gaaga-Visbu qoidalari. 1924 
yil Bryusselda O‘tkazilgan Diplomatiya Konferentsiyasida Gaaga qoidalari qabul 
qilingan, keyin esa transport nakladnoylari (Konosament) bo‘yicha Bryussel 
konventsiyasiga kiritilgan edi. Gaaga qoidalari dengizdavlatlari tomonidan 
umumjahon e’tirofiga sazovor bo‘ldi, garchi ulardan ba’zilari transport nakladnoylari 
(Konosament) bo‘yicha Bryussel konventsiyasining haqiqiy a’zolari bo‘lishsada, 
konventsiya qoidalari (shartlari)ni O‘z milliy qonunlariga kiritdilar. 1968 yilda 
Konosamentlar bo‘yicha Bryussel konventsiyasiga (Visbu qoidalari deb ham 
ataladi). Bayonnoma asosida Gaaga qoidalariga tuzatishlar kiritiladi. Tuzatilgan 
Gaaga qoidalari Gaaga-Visbu qoidalari deb atala boshladi. Gaaga qoidalari 
ishtirokchilari - davlatlarning cheklangan miqdorigina Visbu qoidalarini qabul qildi. 
Gaaga-Visbu qoidalari konosamentda (transport nakladnoyida) yoki shunga O‘xshash 
nomlanuvchi xujjatda ko‘rsatilgan dengiz yo‘llari bilan yuklarni tashish 
kontraktlariga 
nisbatan qo‘llanadi, qoidalar, Shuningdek, konosament yoki unga O‘xshash 
hujjatning berilishi yuk tashuvchi va hujjat egasi O‘rtasidagi munosabatlarni tartibga 
solish hollarida qo‘llanadi. Boshqacha aytganda, qoidalar konosament uchun 
tomonning fraxtlovchisi tarafidan berilganida qo‘llanadi. Qoidalar fraxt kontrakti 
yoki boshqa tashish kontraktlariga, agar bunday tashishga konosament bo‘rilmagan 
bo‘lsa, qo‘llanilmaydi. 
Hududiy hamroh masalasiga to‘xtaladigan bo‘lsak, Gaaga-Visbu qoidalari 10- 
moddasining qo‘llanishi bu qoidalarning turli ikki davlat portlari O‘rtasida 
transportirovka qilishda quyidagi hollarda qo‘llanishini ta’minlaydi: a) konosament 
kontrakt tuzgan mamlakatga berilgan; b) transportirovka kontraktni imzolagan 
mamlakat portidan amalga oshiriladi; c) konosament yuk tashish kontrakti qoidalar 
yoki qoidalar asosida ish ko‘radigan istalgan yuk tashuvchi tomonidan boshqarilishi 
faktini kafolatlagan holda sug‘urta qiluvchining bitta kema bo‘yicha javobgarligi 
doirasi to‘g‘risida qo‘shimcha shartlarga ham egadir. Kontraktni imzolagan davlat 

424
qoidalardan boshqa hollarda, masalan, O‘z hududida joylashgan portlarga yukni 
transportirovka qilgan hollarda ham foydalanishi mumkin. Gamburg qoidalari 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining dengizda Xalqaro yuk tashish bo‘yicha birinchi 
Konventsiyasi edi. Qoidalar UNCITRAL (bmtning Xalqaro Savdo to‘g‘risida qonun 
bo‘yicha qo‘mitasi) tomonidan tayyorlangan va 1978 yil Gamburgda, Diplomatiya 
Konferentsiyasida qabul qilingan edi. Ular yuzasidan jo‘shqin tortishuv bo‘lgan 
va unga, jumladan, an’anaviy dengiz davlatlari ham qarshi chiqqan edilar. Gamburg 
qoidalari faqat 1992 yilning noyabridan, 20 davlat tomonidan e’tirof etilganidan 
keyin kuchga kirdi (ularning aksariyati transportirovkalardan arzimas darajada 
manfaatdor bo‘lgan riovjlanayotgan mamlakatlaridir). Gamburg qoidalari Gaaga-
Visbu qoidalariga qaraganda ancha keng qo‘llanish doirasiga ega: - Gamburg 
qoidalari nafaqat konosament sharti bilan dengiz yo‘li orqali yuklarni Xalqaro 
transportirovka qilishga, qolaversa fraxtlash kontrakti shartlari bilan yuk tashishni 
istisno qilganda, bunday Xalqaro transportirovka kontraktining istalgan sohasiga ham 
tatbiq etiladi (masalan, dengiz transporti nakladnoyi sharti bilan). Shunga qaramay, 
fraxt kontrakti shartida konosament berilganda Gamburg qoidalaridan foydalaniladi; - 
Gamburg qoidalarining transport qamrovi Gaaga-Visbu qoidalarinikiga qaraganda 
ancha kattadir. Ularga quyidagi qo‘shimcha havolalar ham kiritilgan: yuklash porti 
yoki tushirish porti, kontraktda nazarda tutilganidek, kontraktni imzolagan davlatda 
joylashgan 
bo‘ladi yoxud agar u chindan ham tushirish porti bo‘lishi sharti bilan qandaydir 
tanlangan portda joylashgan bo‘ladi. 106 - Varshava Konventsiyasi 1929 yilda e’lon 
qilingan. Hamma joyda e’tirof etilgan. 1955 yilda Gaaga Bayonnomasi asosida 
Varshava konventsiyasiga tuzatishlar kiritilgan, 1961 yilda esa gvaladahra 
konventsiyasi bilan to‘ldirilgan edi, yana 4 ta Bayonnoma 1975 yilda qabul 
qilingan. Bu bayonnomalar Varshava va Gaaga qoidalariga qo‘shimcha tuzatishlarni 
kiritgan, ammo bu Bayonnomalar hech qachon kuchga kirmagan. Konventsiya 
Xalqaro yo‘lovchilar, bagaj va yuklarni havo yo‘llari bilan tashishning barcha 
turlariga nisbatan qo‘llanadi. Xalqaro tashish kontraktini imzolagan ikki mamlakat 
O‘rtasida kontraktga muvofiq amalga oshiriladigan yuk tashish sifatida ta’riflangan 
edi. Konventsiya, Shuningdek, kontraktni imzolagan davlatning hududi ichidagi 
tashishlarga tatbiq etiladi va hatto agar bu davlat Konventsiyaga a’zo bo‘lmagan 
taqdirda ham boshqa bir davlatning hududi doirasida to‘xtash uchun shartlashilgan 
joy mavjud bo‘ladi. - CMR Konventsiyasi 1956 yilda tasdiqlangan. Ushbu 
Konventsiya yuklarni qabul qilish joyi va ularni yetkazib berish joyi kontraktda 
belgilanganidek, ikkita turli mamlakatda bo‘lganida ulardan garchi bittasi CMR 
a’zosi bo‘lgantaqdirda ham tomonlarning qaerda ekanligi va fuqaroligidan qat’iy 
nazar muzd evaziga avtomobil transportida yuk tashish kontraktlariga nisbatan 
qo‘llanadigan mintaqaviy Yevropa Konventsiyasi sanaladi. Agar bu kabi tashish 
ishtirok etuvchi tomonlar O‘rtasida kelishilgan bo‘lsa, avtomobil transporti bilan 
Xalqaro yuk tashishlarga nisbatan qo‘llanadi. CMR Konventsiyasi pochta 

425
Konventsiyalari bo‘yicha tashuvlarga, dafn jo‘natmalariga mebellarni tashishga 
nisbatan qo‘llanilmaydi. Yevropa mamlakatlarining aksariyati CMR Konventsiyasini 
qabul qilgan. 
Transport Intrnational Routiers (TIR) konvesiasi 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yevropa Iqtisodiy komissiyasi rahnamoligi 
ostida 1975-yil noyabr oyida Jeneva shahrida boʻlib oʻtgan konferensiyada Xalqaro 
yoʻllarda tashish kitobchasini qoʻllagan holda yuklarni xalqaro tashish toʻgʻrisidagi 
bojxona konvensiyasi koʻrib chiqilgan. Ushbu konferensiya qatnashchilarining 
koʻpchilik ovozi bilan xalqaro yuk tashish qonun-qoidalari qabul qilinib, shundan 
buyon u asosiy universal tranzit tizimlaridan biri boʻlib qolmoqda. 
Oʻzbekiston Respublikasi ushbu konvensiyaga 1996-yil 28-martda aʼzo boʻldi. 
Ushbu konvensiyasining asosiy gʻoyasi va prinsiplari koʻplab boshqa tranzit 
tizimlarini asosi hisoblanadi. Shu bilan birga, u bevosita yoki bilvosita xalqaro 
transportda yuk tashishga toʻliq va avtomobilda yuk tashishda qisman 
soddalashtirishda nafaqat Yevropa va oʻrta Sharqda, balki Afrika va Lotin Amerikasi 
mintaqalarida ham yordam bermoqda. 
Bugungi kunda, oʻzbekiston Respublikasi Konvensiyaga aʼzo 77 ta davlatlar 
oʻrtasida TIR Karnet kitobchalaridan eng koʻp foydalanadigan davlatlardan biri 
hisoblanadi va bu borada 6 oʻrinni egallaydi. Respublikamiz hududida xalqaro 
tashuvlarni amalga oshirayotgan har uchinchi avtomobil transporti TIR Karnet 
kitobchasi asosida tashuvlarni amalga oshiradi. 
TIR Karnet kitobchasi – bojxona maqsadlarida foydalaniladigan, tovarlarni 
avtomobil transportida xalqaro tashish uchun moʻljallangan va kafolat bilan 
taʼminlangan xalqaro yuk-kuzatuv hujjati hisoblanadi. 
Joriy yil 11-fevral kuni Konvensiyaning Ijro etuvchi kengashi aʼzoligiga 
saylovlar oʻtkazildi. 
Konvensiyaga muvofiq, Ijro etuvchi kengash – Konvensiyaning nazorat organi 
hisoblanib, TIR Karnet kitobchalari asosida amalga oshiriladigan xalqaro tashuvlarda 
qatnashadigan barcha tomonlarni Konvensiya qoidalariga rioya qilishini taʼminlovchi 
transport va bojxona sohasidagi nufuzli organ hisoblanadi. 
Oʻtkazilgan saylovlarda 54 ta davlatlarning vakillari qatnashgan boʻlib, Ijro 
etuvchi kengashning 9 ta aʼzolari saylandi. Ovoz berish natijalariga koʻra, 
oʻzbekiston Respublikasidan ilk marotaba Konvensiyaning Ijro etuvchi kengashi 
aʼzoligiga 2021-2022-yillar uchun Davlat bojxona qoʻmitasi Bojxona nazoratini 
tashkil etish boshqarmasi boshligʻi Kabulov Rustam Kaxramonovich saylandi. 
Shuningdek, ushbu organ aʼzosi sifatida oʻzbekiston vakilidan tashqari 
qoʻyidagi nomzodlar saylandi: 

Download 6,3 Mb.