Тemirbeton oraliq qurilmalar konstruksiyalarining detallari

Qatnovi ballast uzra bo’lgan ko’prik polotnosi (2.40-rasm) relslar, qotiruvlar va shpallardan iboratdir. Ko’prikning uzunligi 25 m dan ortiq bo’lganida yoki u radiusi 1000 m dan kam bo’lgan egrilikda joylashganida qo’riqlov moslamalari (aksburchakliklar yoki aksrelslar) o’rnatiladi. Qo’riqlov moslamalariga ega bo’lgan ko’priklarda yo’lning 1 km iga kamida 2000 shpala o’rnatiladi, qolgan ko’priklarda esa shpalalarning miqdori xuddi ularga yondosh uchastkalardagidek bo’lishi kerak.

Ballast koritasining 2.40-rasmda ko’rsatilgan o’lchamlari foydalanilayotgan ko’priklar uchun hosdir. Yangi ko’priklarni qurishda hamda mavjudlarini qayta tiklashda ballast koritasining o’lchamlari chaqiqtoshtozalagich mashinalarning o’tishini ta’minlashi kerak (2.41-rasm). Ushbu holat uchun ballast prizmasining asosiy o’lchamlari 2.1-jadvalda berilgan. Qatnovi ballast uzra bo’lgan ko’priklar uchun zarbaga qarshiligi va sovuqbardoshligi yetarlicha bo’lgan chaqiqtosh qo’llanishi kerak. Chaqiqtosh zarralarining o’lchami 25...60 mm bo’lgan bir xil fraksiyali bo’lishi kerak. Kichikroq o’lchamli, shuningdek changsimon zarralar ko’pi bilan 1% dan oshmasligi kerak. Chaqiqtosh toza bo’lishi hamda loy, tuproqning o’simlik qatlami parchalari va bo’lak aralashmalarga ega bo’lmasligi kerak. Yo’lni ballastlash uchun ko’priklarda asbest sanoati chiqindilaridan olinadigan asbestli ballast ham qo’llanishi mumkin.

2.1-jadval

Bunday holatda koritaning past qismiga 20 sm balandlikda chaqiqtoshning drenajlaydigan qatlamini (5...25 mm li fraksiyalar) to’shaladi hamda uning ustiga asbestli balllast qatlami solinadi, shu o’rinda shpala ostidagi asbest ballastining qatlami kamida 10 sm bo’lishi kerak.

Тemirbeton ko’priklarda tajriba tariqasida yo’lni bevosita temirbeton plitaga qotiruvchi ko’prik polotnosining konstruksiyasi qo’llanishi mumkin. Bu yerda aksburchakliklar va relslarni qotirilishi, metall oraliq qurilmalarda qo’llaniladigan temirbeton plitalardagi ballastsiz ko’prik polotnosi konstruksiyasiga o’xshash bajariladi. Aksburchakliklar yoki aksrelslar ko’priklarda chetki tayanchlar orqa yoqlari aro yotqiziladi. Aksburchakliklar (aksrelslar) uchlari chetki tayanch orqa sirti ortiga kamida 10 sm chiqarib qo’yilishi va, payvandli moslama – boshmoq bilan tugallanadigan “moki” bilan yo’l o’qiga keltirilgan bo’lishi kerak (2.42-rasm). Uzunligi 25 m dan ortiq bo’lgan barcha ko’priklarda hizmat ko’rsatuvchi xodimlarning yurib o’tishi uchun panjaraga ega bo’lgan ikki taraflama trotuarlar ko’zda tutiladi.

2.41-rasm. Chaqiqtoshtozalagich mashinani o’tkazishni ko’zda tutadigan ballast koritasi; a – yog’och shpalali; b – temirbeton shpalali


2.42-rasm. Ko’prik oldida aksrelslarning joylanish sxemasi:

1 – aksrelslar; 2 – moki; 3 – boshmoq; 4 – chetki tayanchning orqa sirti
Тrotuarlar shuningdek balandligi 5 m dan ortiq bo’lgan barcha ko’priklarda, hamda stansiyalar chegaralarida joylashgan barcha yo’l o’tkazgichlar va ko’priklarda o’rnatiladi. Shimoliy qurilish-iqlimiy sarhadlardagi uzunligi 10 m dan ortiq barcha ko’priklar trotuarlarga ega bo’lishi kerak.

Industrial yasaladigan temirbeton oraliq qurilmalarda trotuarlar, qoidaga ko’ra, yechma konstruksiyalar ko’rinishida o’rnatiladi. Bunday holatda temirbeton trotuar plitalari sifatida yotqiziladigan metall yoki temirbeton konsollardan foydalaniladi (2.43-rasm). Metall konsol 75×75×8 mm burchaklikdan yoki №18a shvellerdan qilingan payvandlangan quti ko’rinishida bajariladi. Konsol ballast koritasining bortchasiga ikkita M27 bolti bilan qotiriladi. Panjara to’siqning ustunlari 75×75×8 mm burchaklikdan qilinadi va konsollarga ikkita M20 boltlar bilan qotiriladi. Тemirbeton konsollar ham qutisimon shaklga ega. Ular M38 boltlari bilan qotiriladi. Тirama sterjenlar bu yerda trotuar plitalarining holatini mustahkamlash uchun o’rnatiladi. Panjara-to’siq metall konsollardagidek o’rnatiladi.

Uzunligi 50 m dan ortiq bo’lgan ko’priklarda, tezkor xarakat uchastkalarida hamda shimoliy iqlimiy sharoitlarda esa uzunligi 25 m dan ortiq bo’lgan ko’priklarda ham poyezdlar o’tib borayotganida odamlar va materiallarni joylashtirib turish uchun panagoh-maydonchalar ko’zda tutilishi kerak. Panagohlar uzaytirilgan temirbeton yoki metall konsollarda 50 m (tezkor harakat uchun 25 m) oralatib shaxmat tartibida joylashtiriladi.

Qurilish hududi iqlimiy sharoitlardan kelib chiqib gidroizolyatsiyaning har xil turlari qo’llaniladi. BM-1 indeksiga ega bo’lgan bitum mastikali gidroizolyatsiya barcha iqlimiy zonalarda qo’llanishi mumkin. U qaynoq holatda surtiladigan bitum mastikasining uch qatlamidan, hamda shishamato yoki zig’ir-jun-kanop matosidan qilingan armaturalovchi materialning uchta qatlamidan iboratdir. (2.45,a-rasm).

Bitum mastikasining oxirgi (pardozlov) qatlamiga sement-qumli qorishma yoki maydazarrali betondan qilingan, hamda diametri 2 – 4 mm bo’lgan simdan yasalgan, katagining o’lchami 45...75 mm bo’lgan to’r bilan armaturalangan himoyalov qatlami yotqiziladi. Himoyalov qatlamining tayyor sirtiga bitum gruntovkasi surtiladi. Izol rulonli gidroizolyatsiya (indeksi IR) rulon qatlamlariaro yopishtiriladigan, armaturalovchi ora qatlam bilan mustahkamlanadigan negizsiz rulonli izol va sovuq mastika asosida bajariladi. (2.45,b-rasm).

2.45-rasm. Izolyatsiyani o’rnatish variantlari: a – bitum mastikali (BM-1);

b – rulonli izolyatsiya (IR); 1 – himoyalov qatlami; 2 – bitum gruntovkasi;

3 – bitum mastikasi; 4 – armaturalovchi material; 5 – izolli gruntovka;

6 – rulonli izol; 7 – izolli mastika
O’ta og’ir iqlimli hududlar uchun, rezinasimon rulonli gidrizolyatsiya ham qo’llaniladi (indeksi RPR). Uni izolyatsiyalanayotgan sirtga, tarkibiga texnik rezina, vulkanizatsiyalangan butizol va armogidrobutil kiradigan rulonli materialning ikkita qatlami oldinma-ketin yopishtirib bajariladi. Yelimlovchi tarkiblar sifatida MBB xilidagi sovuq mastikalar qo’llaniladi. Ballast koritasidan suvni qochirish plitalarning tashqi chetlari oldida joylashgan suv qochirish quvurcha-novlari orqali amalga oshiriladi (2.46,a-rasm). Diametri kamida 15 sm bo’lgan quvurchalar cho’yandan bajariladi va suv yig’ish yuzasining 1 m² ga quvurcha ko’ndalang kesimi yuzasining 5 sm² ini ta’minlaydigan qilib qadamlab joylashtiriladi. Quvurchalar teshiklarga ega bo’lgan cho’yan qopqoqchalar bilan berkitiladi. Тo’sinlarni stropovkalash uchun ballast koritasi plitasida, sidra yaxlit qopqoqchalar bilan berkitiladigan teshiklar yaratiladi (2.46,b-rasm).

Suv qochirish va stropovkalash quvurchalarining beton bilan tutashuv joylari ishonchli tarzda gidroizolyatsiyalangan bo’lishi kerak. Izolyatsiyaning buzilishi betonning sho’rlanishiga va oqma dog’larning paydo bo’lishiga olib keladi. Suv qochirishning yomonlashishi sifatsiz ballastdan foydalanish va undan foydalanish mobaynida uning ifloslanishi bilan bog’liqdir. Suv qochirish va stropovkalash teshiklari izolyatsiyalash qatlamining yaxlitligini buzadi va konstruksiya umrboqiyligining kamayishiga sababkor bo’lishi mumkin. Ko’priklarning plitali oraliq qurilmalarida va stansiyaga oid yo’l o’tkazgichlarning konstruksiyalarida so’nggi yillarda qo’shni bloklar aro tirqishlarga suv qochirish moslamalari o’rnatiladigan bo’ldi. Ushbu maqsadda plitalarning yuzasiga yo’l o’qiga qarata ko’ndalang nishablik beriladi.

2 – quymalash betoni; 3 – spiralsimon armatura

Тemir yo’l oraliq qurilmalari, ayrim bloklardan montaj qilinadigan ballast koritasi plitasining bo’ylama choklari ko’pchilik hollarda yaxlitlanmaydi. Bunday chokni uzunligi 15 m dan ortiq bo’lgan plitali oraliq qurilmalarda yoki plitali oraliq qurilmalarning egrilarida joylashishida birlashtirish maqbuldir. Ballast koritasi plitasining eng oddiy birlashmasi tutashayotgan qirg’oqlardagi bo’ylama tuynukni beton bilan to’ldirish yo’li bilan bajariladigan shponli chokdir (2.47,g-rasm). Shponchalarning qirqilishga ishini yaxshilash uchun, bo’ylama tuynukka spiralchimon armatura o’rnatiladi. Bunday chok bloklarning vertikal yo’nalishda o’zaro siljishiga to’sqinlik qiladi, biroq, cho’zuvchi kuchlanishlarni qabul qila olmaydi. Plitalarning, oraliq qurilmalarning barcha xillarida muvaffaqiyatli qo’llanilayotgan quruq bo’ylama choklari istiqbollidir. Тemir yo’l oraliq qurilmalarida plitalarni quruq bo’ylama chok bilan birlashtirish ko’ndalang kesimni P-simon romga aylantiradi, bu esa diafragmalardan voz kechish imkonini beradi, hamda to’sinlarning qovurg’alariga burovchi momentning ta’sirini sezilarli kamaytiradi. Bundan tashqari, plitalari quruq bo’ylama chokli qutisimon oraliq qurilmalarni yaratish imkoniyati paydo bo’ladi.

Ikkita qo’shni plitalarning quruq bo’ylama choki qator payvandli birikmalardan – bir-biridan teng-barobar masofada joylashgan shponkalardan iboratdir (2.48-rasm). Shponkali birikma, montaj mobaynida ponasimon po’lat o’rnatmalarni payvandlab biriktiriladigan ikkita yarimshponkadan (oldindan o’rnatiluvchi po’lat plastinalar) iborat. Yarimshponkalarning listlari plita tekisligiga 60° burchak ostida og’dirilgan va plitaning armaturasiga kontaktli-yoysimon payvandlov vositasida uchma-uch payvandlangan. Payvandli shponkali chokning konstruksiyasi plitalarni tutashtirishdagi ehtimoliy noaniqliklarni yaxshi kompensatsiyalaydi va ixtiyoriy ko’rinishdagi ta’sirlarni ishonchli qabul qiladi.

2.48-rasm. Plitaning shponkali choki: 1 – po’lat plastinalar (yarimshponkalar);

Тemir yo’l oraliq qurilmalarning bloklari diafragmalarining choklari bo’ylab oldindan o’rnatiluvchi detallarni payvandlash yo’li bilan birlashtiriladi (2.49-rasm). Blokning har bir yarimdiafragmasi, sterjenli armuturaga payvandlangan, 140×140×12 mm burchaklik bilan hoshiyalanadi.

Bloklarni montaj qilishda burchakliklarga yo’l-yo’l (polosali) vertikal ustamalarni payvandlab biriktiriladi. Bunday birikma chokni quymalashni o’ng’ayroq vaqtga qoldirib, undan foydalanishni darhol boshlash imkonini beradi. Diafragmalar choklarini quymalash, ayniqsa, po’lat elementlarni korroziyadan muhofazalash uchun bajariladi. Quymalash betonining chok konstruksiyasiga bog’lanishini yaxshilash uchun, teshiklarga ega bo’lgan ustamalarga armatura to’rlari payvandlanadi.

Bloklarni montaj qilishda burchakliklarga yo’l-yo’l (polosali) vertikal ustamalarni payvandlab biriktiriladi. Bunday birikma chokni quymalashni o’ng’ayroq vaqtga qoldirib, undan foydalanishni darhol boshlash imkonini beradi. Diafragmalar choklarini quymalash, ayniqsa, po’lat elementlarni korroziyadan muhofazalash uchun bajariladi. Quymalash betonining chok konstruksiyasiga bog’lanishini yaxshilash uchun, teshiklarga ega bo’lgan ustamalarga armatura to’rlari payvandlanadi.

Ko’priklarning zamonaviy tutash va konsol oraliq qurilmalari, qoidaga ko’ra, ko’ndalang montaj choklari o’rnatib, ayrim bloklardan bunyod qilinadi. Montaj jarayonida choklar armatura o’ramlarining oldindan zo’riqtiruvchi kuchlanishlari bilan siqiladi. Siqilgan choklar katta eguvchi momentlar va ko’ndalang kuchlarni qabul qiladi. Qo’shni bloklar turli shakldagi choklarga ega bo’lishi mumkin: yassi vertikal hamda pog’onali qiya, shuningdek uchburchak va trapetsiyasimon tarhli, tishsimon.

2.49-rasm. Diafragmaning montaj choki: 1 – qamrovchi okaymlyayuщiy) burchaklik; 2 – po’lat ustama (nakladka); 3 – armaturali to’r Montaj mobaynida choklarning sirti epoksid qatroni asosidagi yolimlar bilan qoplanadi. Qo’shni bloklarning uchlari bir-biriga mos tushishini ta’minlash uchun, ularni yasashda, navbatdagi blokning uchlaridan biri uchun oldinga blokning bosh va oxirgi sirti qolip sifatida hizmat qiladigan iz uslubi qo’llaniladi. Ko’ndalangiga bo’laklanadigan yig’ma konstruksiyalarning choklari quruq (yelimsiz) ham bajarilishi mumkin. Ba’zi hollarda keyinchalik quymalanadigan keng choklar (ho’l choklar) qo’llaniladi.

Adabiyotlar
1. Мосты и тоннели. Учебник для вузов ж.д. транспорта. С.А. Попов, В.О. Осипов и др. -М.: Транспорт, 1977. - 526 с.

2. Содержание и реконструкция мостов.В.О. Осипов, Ю.Г. Козьмин, B.C. Анциперовский, А.А. Кирста. Под ред. В.О. Осипова: Учебник для вузов ж.д. транспорта - М.: Транспорт, 1986. - 327 с.

3. Мосты и тоннели на железных дорогах. Учебник для вузов. В.О. Осипов, В.Г. Храпов, Б.В. Бобриков и др.: Под ред. В.О. Осипова. - М.: Транспорт, 1988. - 367 с.

4. Колоколов Н.М., Копац Л.П., Файнштейн И.С. Искусственные сооружения. Учебник для техникумов транспортного строительства. /Под ред. Н.М. Колоколова. 3-е изд. Переработ. и доп.- М.: Транспорт, 1988. - 440 с.

5. Руководство по определению грузоподъёмности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов. МПС. М: Транспорт, 1989 - 125с.

6. Указания по устройству и конструкции мостового полотна на железнодорожных мостах. М: Транспорт. 1989. - 120с.

7. Гидрология и гидротехнические сооружения. Под ред. Г.II. Смирнова. М: Высшая школа. 1988. - 472 с.

8. Клипов С.И. Железнодорожный путь на искусственных сооружениях. М: Транс­порт, 1990. - 144 с.

9. Красин Н. А. Мамажанов Р.К. Примеры определения грузоподъемности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов с учетом влияния дефектов и повреждений. Учебное пособие. ТашИИТ, 1996 - 45 с.

10. Москвин В.М. Трещина в железобетоне и коррозия арматуры. М: Стройиздат. 1971. - 143 с.

11. Проектирование мостовых переходов на железных дорогих. Под ред. И.И. Канто­ра. М: Транспорт, 1990. - 287с.

12. Содержание и реконструкция мостов. Под ред. В.О. Осипова. Учебник для ВУЗов ж. д. транспорта. М: Транспорт, 1986. – 327 с.

Mundarija

Bo’limlar va ularning mazmuni	Beti
Bob I. Тemir va avtomobil yo’llaridagi ko’priklar	3
1.1. Тemirbeton ko’priklarning qo’llanish sohasi, asosiy tizimlari va materiallari	3
1.2. Yuk va ta’sirlar	6
1.3. Ko’prik konstruksiyalarida ishlatiladigan materiallar va ularning xossalari	7
Bob II. Тemirbeton ko’priklar konstruksiyalari va va ularni loyihalash qoidalari	19
2.1. Тo’sinli temirbeton ko’priklar oraliq qurilmalarining konstruksiyalari	19
2.2. Oddiy armaturali qovurg’ali uzlukli oraliq qurilmalar	30
2.3. Ko’priklarning oldindan zo’riqtirilgan temirbeton konstruksiyalari	37
2.4. Armaturadagi olindan zo’riqishlarning yo’qolishi	45
2.5. Egiladigan temirbeton elementlarning kuchlanganlik holati bosqichlari	49
2.6. Konsol va tutash oraliq qurilmalar	52
2.7. Yig’ma temirbeton ko’priklar	56
2.8. Romli va arkli temirbeton ko’priklar	61
2.9. Тemirbeton oraliq qurilmalar konstruksiyalarining detallari	67
Adabiyotlar	76

Ch.S.Raupov

texnika fanlari nomzodi, dotsent;

I.A.Saminov

o’qituvchi

Ko’prik va quvurlarni loyihalash va qurish

O’quv qo’llanma

I qism
Muharrir Х.Т.Qayumova
Nashrga ruxsat etildi. Hajmi 4.8 bosma taboq.

Format 60x84 1/16, Buyurtma № ___ Adadi 10 nus.

Тoshkent temir yo’l muhandislari instituti

Manzil: 700167, Тoshkent–167, Odilxo’jayev ko’ch, 1, ТoshТYMI