140
GLOSSARIY
Atamaning o„zbek
tilida nomlanishi
Atamaning
ingliz tilida
nomlanishi
Atamaning
rus tilida
nomlanishi
Atamaning ma‟nosi
Davlat ta‘lim
standarti
State
education
standard
Государствен-
ным стандарт
образования
1) ta‘lim olish shaklidan qat‘i nazar
bitiruvchilar erishishlari zarur bo‗lgan
ta‘lim darajasini belgilovchi asosiy hujjat;
2) o‗quv fani bo‗yicha ta‘limning yakuniy
natijalarini belgilovchi asosiy hujjat; 3)
ta‘lim dasturlari mazmunining minimumi,
o‗quvchilar tomonidan bajariladigan o‗quv
ishlarining maksimal hajmi, shuningdek,
bitiruvchilarning tayyorgarlik darajalariga
qo‗yiluvchi talablar
Dars
lesson
урок
bevosita o‗qituvchi rahbarligida muayyan
o‗quvchilar guruhi bilan olib boriladigan
ta‘lim jarayonining asosiy shakli
Darslik
textbook
учебник
muayyan fan bo‗yicha ta‘lim maqsadi,
o‗quv dasturi va didaktik talablarga
muvofiq
belgilangan
ilmiy
bilimlar
to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni beruvchi manba
Didaktika (ta‘lim
nazariyasi)
Didactics
(learning
theory)
Дидактика
(теория
обучения)
(yunoncha
«didaktikos» ―o‗rgatuvchi‖,
«didasko» –―o‗rganuvchi‖)- ta‘limning
nazariy
jihatlari
(ta‘lim
jarayonining
mohiyati,
tamoyillari,
qonuniyatlari,
o‗qituvchi va o‗quvchi faoliyati mazmuni,
ta‘lim maqsadi, shakl, metod, vositalari,
natijasi, ta‘lim jarayonini takomillashtirish
yo‗llari
va
hokazo
muammolari)ni
o‗rganuvchi fan
Didaktika
tamoyillari
principles of
didactics
Принципы
дидактики
lotin tilidan «principium» – har qanday
nazariyaning
asosiy,
boshlang‗ich,
dastlabki holati – ta‘limni tashkil etishga
qo‗yilgan me‘yoriy talablarni ifodalovchi,
shuningdek, ta‘lim jarayonining asosiy
maqsadi va qonuniyatlariga muvofiq uning
dastlabki holatini belgilovchi qarashlari
Akademik litsey
academic
lyceum
Академический
лицей
o‗quvchilarning
imkoniyatlari
va
qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning
jadal
intellektual
rivojlanishi
chuqur,
sohalashtirilgan, tabaqalashtirilgan, kasbga
yo‗naltirilgan ta‘lim olishlarini ta‘minlash
maqsadida davlat ta‘lim standartlariga
muvofiq o‗rta maxsus ta‘lim beruvchi,
yuridik maqomga ega ta‘lim muassasasi
Akademiya
academy
академия
kadrlar tayyorlash va bilimlarning keng
sohalari bo‗yicha oliy va oliy o‗quv
yurtidan keyingi ta‘lim dasturlarini amalga
oshirishga
imkon
beruvchi,
yuridik
141
maqomga ega ta‘lim muassasasi
Amaliy ishlar
metodi
Practical
method
Практический
метод
o‗zlashtirilgan
bilimlarni
amaliyotda
qo‗llash ko‗nikmalarini shakllantiruvchi
usul
Bakalavriat
the bachelor
бакалавриат
mutaxassisliklar
yo‗nalishi
bo‗yicha
fundamental va amaliy bilim beradigan,
ta‘lim olish muddati kamida to‗rt yil davom
etadigan tayanch oliy ta‘lim
Magistratura
Master's
магистратура
aniq mutaxassislik bo‗yicha fundamental
va amaliy bilim beradigan, bakalavriyat
negizida ta‘lim muaddati kamida ikki yil
davom etadigan oliy ta‘lim
Baho
appreciation
оценка
ta‘lim oluvchilarga ularning ta‘lim olishi,
bilimlarni o‗zlashtirishga nisbatan ijodiy
yondashishini rag‗batlantirish maqsadida
ta‘sir ko‗rsatish vositasi
Bilim
knowledge
знание
shaxsning ongida tushunchalar, sxemalar,
ma‘lum obrazlar ko‗rinishida aks etuvchi
borliq haqidagi tizimlashtirilgan ilmiy
ma‘lumotlar majmuyi
Bilim olish
take
knowledge
Получить
знание
borliqni idrok etish, o‗rganish, mashq qilish
va muayyan tajriba asosida xulq-atvor
hamda faoliyat ko‗nikma, malakalarining
mustahkamlanib,
mavjud
bilimlarning
takomillashib, boyib borish jarayoni
Bilish
to know the
знать
obyektiv borliqning inson ongida aks etish
shakli;
ilmiy
bilimlarni
o‗zlashtirish
jarayoni
Vaziyat
situation
ситуация
(situatsiya) (keyingi lotinchadagi situation
– ahvol) – muayyan vaziyat, ahvolni hosil
qiladigan
shart-sharoitlar
va
holatlar
uyushmasi
Vebinar usuli
Webinars
method
Вебинарный
метод
dars seminar yoki konferensiya Internet
orqali bir vaqtda hozir bo‗lgan talabalar
bilan audio video (va avvalgi postlarda
sanab
o‗tilgan
ko‗plab
interaktiv
imkoniyatlar) bilan jonli olib borilishi
Dasturlashtirilgan
ta‘lim berish
Programmed
learning
Програмное
обучение
dasturlashtirilgan ta‘lim berish asosini,
tartibga keltirilgan topshiriqlarni namoyon
qiluvchi, o‗rgatuvi dastur tashkil etadi. U
butun o‗qitish jarayonini boshqaradi
Kasb
profession
профессия
bu mehnat faoliyatining barqaror turi
bo‗lib,
u
nafaqat
aniq
bilim
va
ko‗nikmalarni bo‗lishini talab qilmay, balki
bir xil bo‗lgan umum kasbiy bilimlarni
ham bo‗lishini talab qiladi
Keys-stadi
Case study
Кейс-стади
(inglizcha sase – to‗plam, aniq vaziyat,
stadi – ta‘lim) keysda bayon qilingan va
ta‘lim oluvchilarni muammoni ifodalash
hamda uning maqsadga muvofiq tarzdagi
yechimi
variantlarini
izlashga
142
yo‗naltiradigan aniq real yoki sun‘iy
ravishda yaratilgan vaziyatning muammoli-
vaziyatli tahlil etilishiga asoslanadigan
ta‘lim uslubidir
Konsepsiya
concept
концепция
umumiy g‗oya yoki biror-narsa to‗g‗risida
tasavvur, tushuncha, fikrlar tizimi
Moderator
moderator
модератор
Qabul qilingan qoidalarga amal qilish
tekshiradi, talabalarning mustaqil fikrlash
va ishlash qobiliyatlarni rivojlantirish,
bilish faolyatini faollashtirishga yordam
beradi. Ma‘lumotni, seminarni, treninglar
va davra suhbatlarini boshqaradi, fikrlarni
umumlashtiradi
Modulli o‗qitish
modular
training
Модульное
обучение
o‗qitishning istiqbolli tizimlaridan biri
hisoblanadi, chunki u ta‘lim oluvchilarning
bilim
imkoniyatlarini
va
ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirish tizimiga eng
yaxshi moslashgandir
Muammoli vaziyat
problematic
situation
Проблемные
ситуации
Mazkur holda vaziyat subyektining hozirgi
vaqtda
yoki
kelgusidagi
maqsadlarga
erishishiga
xavf
soladigan
vaziyat
tushuniladi
Ta‘lim olish
education
образование
bu bilim, ko‗nikma va malakalar tizimini
egallash jarayonidir, ya‘ni bunda shaxsning
ijodiy faoliyatining jihatlari, dunyoqarashi
va
o‗zini
tutish
sifatlari
tashkil
topadi,hamda bilish qobiliyatlari rivojlanadi
Ta‘lim berish
learnig
education
обучение
bu hamkoriy faoliyatni namoyon qilib
bunda kasb ta‘lim o‗qituvchisi talabalar
faoliyatini
tashkillashtiradi,
rag‗batlan-
tiradi, o‗zgartiradi va nazorat qiladi
O‗qitish
training
обучение
bu
ta‘lim oluvchilarga yangi o‗quv
axborotini taqdim etish, uni o‗zlashtirishni
tashkillashtirishga,
ko‗nikma
va
malakalarni
shakllantirishga,
bilish
qobiliyatlarini rivojlantirishga maqsadli
yo‗naltirilgan,
muntazamli
tashkiliy
jarayondir
Fasilitator
facilitators
Фасилитатор
(ingliz tilida facilitator, latinchafacilis –
engil, qulay) – guruhlardagi faoliyat
natijasini samarali baholash, muammoning
ilmiy yechimini topishga yo‗naltirish,
guruhdagi komunikatsiyani rivojlantirish
kabi vazifalarni bajaradi
Evristik o‗qitish
heuristic
teaching
Эвристические
обученик
o‗qituvchi o‗quvchilar bilan hamkorlikda
hal etilishi zarur bo‗lgan masalani aniqlab
olishi. O‗quvchilar esa mustaqil ravishda
taklif
etilgan
masalani
tadqiq
etish
jarayonida zarur bilimlarni o‗zlashtirib
oladilar va uning yechimi bo‗yicha boshqa
vaziyatlar bilan taqqoslaydi
143
«Kadrlar
tayyorlash Milliy
dasturi» -
National
program for
cadres
training
Национальная
программа по
подготовке
кадров
«Ta‘lim
to‗g‗risida»gi
O‗zbekiston
Respublikasi
qonunining
qoidalariga
muvofiq, milliy tajribaning tahlili hamda
ta‘lim tizimidagi jahon miqyosidagi
yutuqlar
asosida
tayyorlangan
hamda
yuksak
umumiy
va
kasb-hunar
madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka,
ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda
mo‗ljalni to‗g‗ri ola bilish mahoratiga ega
bo‗lgan, istiqlol vazifalarini ilgari surish va
hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini
shakllantirish mazmunini belgilab beruvchi
yuridik hujjat
Ma‘ruza
lecture
лекция
yirik hajmdagi o‗quv materialini og‗zaki
bayon qilish shakli
Metod
method
метод
yunoncha
tarjimasi
«tadqiqot,
usul,
maqsadga erishish yo‗li» kabi ma‘nolarni
anglatadi
Nazorat
control
контроль
ta‘lim jarayonida – ta‘lim oluvchining
bilim, ko‗nikma va malakalari darajasini
aniqlash, o‗lchash va baholash jarayoni
Oraliq nazorat
intermediate
control
Промежуточ-
ный контроль
o‗quvchilar tomonidan o‗quv materialining
muayyan bob yoki bo‗limlari bo‗yicha
o‗zlashtirilgan
bilim,
ko‗nikma
va
malakalari darajasini aniqlash, baholash
shakli
Pedagogika
Pedagogical
педагогика
yunoncha
«paidagogike»
bo‗lib,
«paidagogos» – bola, yetaklayman –
ijtimoiy tarbiyaning umumiy qonuniyatlari,
muayyan
jamiyatda
yagona
ijtimoiy
maqsadga
muvofiq
yosh
avlodni
tarbiyalash hamda unga ta‘lim berishning
mohiyati va muammolarini o‗rganadigan
fan
Pedagogik
texnologiya
Pedagogy
technology
Педагогическая
технология
ta‘lim va tarbiya jarayonida zamonaviy
pedagogik
texnologiyalarni
qo‗llash,
texnologik yondashuv asosida ta‘lim va
tarbiya
jarayonining
samaradorligini
oshirish muammolarini o‗rganadi
Reyting
Rating
рейтинг
baholash,
tartibga
keltirish,
klassifikatsiyalash – muayyan hodisani
oldindan belgilangan shkala bo‗yicha
baholash
Tamoyil
principle
принцип
yunoncha
«principium»
–
biror-bir
nazariyaning
asosi,
negizi,
asosiy
boshlang‗ich qoidasi; boshqaruvchi g‗oya,
faoliyatning
asosiy
qoidasi;
umumlashtirilgan talab
Ta‘lim vositalari
learning
(education)
tools
Средства
обучения
ta‘lim
samaradorligini
ta‘minlovchi
obyektiv (darslik, o‗quv qo‗llanmalari,
o‗quv qurollari, xarita, diagramma, plakat,
144
rasm, chizma, dioproyektor, magnitafon,
videomagnitafon, uskuna, televizor, radio,
kompyuter va boshqalar) va subyektiv
(o‗qituvchining nutqi, namunasi, muayyan
shaxs hayoti va faoliyatiga oid misollar va
hokazolar) omillar
Ta‘lim jarayoni
learning
(education)
process
Процесс
образования
o‗qituvchi va o‗quvchilar o‗rtasida tashkil
etiluvchi
hamda
ilmiy
bilimlarni
o‗zlashtirishga yo‗naltirilgan pedagogik
jarayon
Ta‘lim menejeri
Training
(education)
manager
Менеджер по
обучению
ta‘lim muassasasi faoliyatini zamonaviy
menejment
qonuniyatlariga
muvofiq
boshqaruvchi mutaxassis
Ta‘lim metodlari
Teaching
methods
Методи
обучения
ta‘lim
jarayonida
qo‗llanilib,
uning
samarasini ta‘minlovchi usullar majmuyi
Ta‘lim muassasi
Ustavi
Charter of the
educational
institution
Устав
образователь-
ного
учреждения
ta‘lim muassasasiga rahbarlik mohiyatini
yorituvchi
hamda
uning
faoliyatini
boshqarish tizimini aniqlovchi hujjat
Ta‘lim
konsepsiyalari
education
concepts
Концепции
образования
lotin tilidan «conceptio» – tizim – ta‘lim-
tarbiya mazmuni, istiqbolini yorituvchi
yaxlit qarashlar tizimi; uzluksiz ta‘lim
tizimining
turli
bosqichlarida
ta‘lim
muassasalari faoliyati yo‗nalishi, maqsad
va vazifalarini belgilashning alohida usuli
Ta‘lim mazmuni
The content
of education
Содержание
образования
davlat ta‘lim standartlari asosida belgilab
berilgan hamda ma‘lum sharoitda muayyan
fanlar bo‗yicha o‗zlashtirilishi nazarda
tutilgan ilmiy bilimlar mohiyati
Ta‘lim natijasi
ta‘lim mahsuli – ta‘lim yakunining
mohiyatini qayd etuvchi tushuncha; o‗quv
jarayonining oqibati; belgilangan maqsadni
amalga oshirish darajasi
Ta‘limni
boshqarish
Education
Management
Управление
образованием
ta‘lim muassasalarining faoliyatini yo‗lga
qo‗yish, boshqarish, nazorat qilish hamda
istiqbollarini
belgilash
masalalarini
o‗rganadi
| 