96
5-bob. IP O‘TKAZISH VA ULASH
5.1. Ip o‘tkazish
Tayyor bo‘lgan to‘quv g‘altagi 1 olingandan so‘ng, to birinchi
arqoq ipi tashlanguncha bo‘lgan ishlarning barchasi ip o‘tkazish
bo‘limida bajariladi.
Bu ishlarga shoda terish, tanda iplarini 2
to‘quv dastgohi anjomlari – lamel 3, gula 4 va tig‘ 6 tishlaridan
o‘tkazish jarayonlari kiradi (5.1-rasm). Shuning uchun
ip o‘tkazish
jarayonining maqsadi
– tanda iplarini navbati bilan to‘quv
dastgohi
anjomlaridan (lamel, gula, tig‘)dan o‘tkazishdir.
1
3
5
4
2
5.1-rasm.
Ip o‘tkazish jarayonining prinsipial chizmasi:
1 – to‘quv g‘altagi; 2 – tanda ipi; 3 – lamel; 4 – gula; 5 – tig‘.
Iplarni o‘tkazish qo‘lda bajarilib, 2 ta ishchi – ajratib (uzatib)
beruvchi va o‘tkazuvchilar ishlaydi. Ip o‘tkazish
jarayoni quyidagi
hollarda qo‘llaniladi:
– yangi dastgohga tanda ipi taxtlanayotganda;
– to‘qima assortimenti o‘zgarganda;
97
– avariya hollarida yoki juda ko‘p iplar uzilganda;
– dastgoh jihozlari ishdan chiqqan hollarda.
Ip o‘tkazish jarayonidagi asosiy talablardan biri to‘qima o‘rilishi
bo‘yicha shoda gulalaridan xatosiz o‘tkazishdan iborat.
To‘quv sexiga keltirilgan to‘quv g‘altaklarini butun hajmidan
faqat 10–15 % foiz to‘quv g‘altaklari o‘tkaziladi, qolgan qismi esa
ulash mashinasi yordamida ulanadi. Iplar maxsus yakka (a) va
qo‘shaloq (b) o‘tkazish ilgaklari yordamida o‘tkaziladi (5.2-rasm).
a
b
5.2-rasm.
Maxsus yakka (
a
) va qo‘shaloq (
b
) o‘tkazish ilgaklari.
Ishlab chiqarilayotgan to‘qima turi (o‘rilish turi,
shodalar soni,
tanda iplari soni va h. k.) va korxona quvvatidan kelib chiqib,
ip o‘tkazish jarayoni qo‘lda yoki o‘tkazish avtomatlarida amalga
oshiriladi.
5.3-rasm.
O‘tkazish mashinasida iplarni o‘tkazish sxemasi.
98
O‘tkazish dastgohi ikkita cho‘yan romlardan 1
tashkil
topgan. Yuqori tomondagi bog‘lovchi temirga 2 tanda iplarini
mahkamlovchi yog‘och qisqichlar 3–4 o‘rnatilgan. Shodalar yuqori
qismidan ushlagichlarga 5 ilib qo‘yilgan. Shodalar orasiga yog‘och
plankalar 6 o‘rnatilib, ular shodalarni
harakatlantirmasdan ushlab
turishga xizmat qiladi. Tig‘ temir moslamaga 7 joylashtiriladi.
To‘quv g‘altagi maxsus tirgovuchga 8 o‘rnatiladi.
O‘tkazish mashinasida to‘quv dastgohi anjomlaridan (lamel,
gula, tig‘) o‘tkazilgan tanda iplari birgalikda mashinadan yechib
olinib, maxsus aravachalarda to‘quv dastgohiga olib borib
o‘rnatiladi (5.4-rasm).
5.4-rasm.
Dastgoh anjomlaridan o‘tkazilgan iplarni tashish.
Hozirgi paytda robotlashtirilgan o‘tkazish
avtomatlari mavjud
bo‘lib, ularda tanda iplarini to‘quv dastgohi anjomlaridan o‘tkazish
to‘liq avtomatlashtirilgan holatda bajariladi.
5.5-rasmda «Staubli» firmasining to‘liq avtomatlashtirilgan
ip o‘tkazish mashinasi ko‘rsatilgan. Mashinaga to‘quv g‘altagi,
lamellar, shodalar va tig‘ o‘rnatilgan, o‘tkazish dasturi kompyuterga
kiritilib, mashina ishga tushiriladi. O‘tkazish dasturi o‘rilish turi,
lamellar
va lamel reykalari soni, shodalar soni, tig‘ tishlaridan
o‘tadigan tanda iplari soni kabi ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga
oladi. Kompyuter yuqoridagi ko‘rsatkichlarning
barchasini ish
99
jarayonida to‘liq nazorat qilib, nuqson hosil bo‘lganda darhol
bartaraf etilishini ta’minlaydi. Mashina turli xil lamellar, gulalar,
tig‘lardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lib, unda ingichka (ipak)
iplardan tortib to yo‘g‘on (shishali) iplarni ham o‘tkazish mumkin.
Mashinaning tezligi muqobil sharoitda 6000 ip/soatdan ortishi
mumkin.
5.5-rasm.
«Staubli» firmasining to‘liq avtomatlashtirilgan ip o‘tkazish mashinasi.
«Barber-Kolman» (AQSH) firmasi
tomonidan yaratilgan bu
avtomat yordamida soatiga 8000 tagacha ip o‘tkazish mumkin.
Lamel, gula va tig‘ vintli val yordamida dastur bo‘yicha, dastgoh
anjomlarini ignani ishlash yo‘liga o‘rnatadi.
