O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

145 

informatsion ta’minot, ma’lumotlar bazalari, shuningdek ma’lumotlar 
bazalarini va loyihalashda foydalaniladigan boshqa ma’lumotlarni 
boshqarish tizimlaridan tashkil topadi; 

lingvistik ta’minot, loyihalovchilar va kompyuterlar o‘rtasida muloqot 
qilish tillari, dasturlashtirish tillari va texnik vositalar o‘rtasida ma’lumot 
almashinish tillari bilan ifodalanadi; 

uslubiy ta’minot, turli loyihalash uslubiyatlarini o‘z ichiga oladi, ba’zan 
unga matematik ta’minot ham kiritiladi; 

tashkiliy ta’minot, shtat jadvallari, lavozim yo‘riqnomalari va 
loyihalovchilaring ishini reglamentlaydigan boshqa hujjatlar bilan taqdim 
qilinadi.
Loyihalashning maqsadi detal, texnik tizim yoki texnologiyani qayta 
yaratish uchun zarur va etarli bo‘lgan ma’lumotlar jamlanmasini aniqlash bo‘lib 
hisoblanadi.
Texnologiyani loyihalashning natijasi texnologik ishlanma bo‘lib 
hisoblanadi, u shartli-doimiy informatsiyani o‘z ichiga oladi (tayyorlashning 
strukturaviy-texnologik marshruti, asbob-uskunalarning nomi keltirilgan 
bo‘ladi.
Oxirgi elementlar uslubiga tayanadigan dasturiy ta’minot quyidagi 
funksiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan modullarni o‘z ichiga olishi lozim: 
ma’lumotlarni kiritish (oldprotsessorlar), hisoblashlar (protsessorlar), natijalarn 
chiqarish (keyingi protsessorlar). 
Avtomatlashgan loyihalash tizimining dasturiy ta’minotida kiritish va 
chiqarish funksiyalari ayniqsa rivojlangan, chunki ular ma’lumotlarni va 
modellashtirish davomida natijalarning baholarini olish vaqtini qisqartiradi. 
Hisoblash moduli asosan texnik vositalarning asosiy konfiguratsiyasining 
elementlari – arifmetik protsessor, operativ xotira, katta sig‘imli tashqi 
xotiradan foydalanadi.
Oxirgi elementlar uslubi uchun (OEU) dasturiy ta’minotning quyidagi 
tashkil qilinishi ko‘proq uchraydi:

146 

barcha funksiyalar uchun yagona dastur; 

kiritish va chiqarish uchun - bir dastur, hisoblash uchun – boshqa dastur; 

har bir funksiyaga alohida dastur.
Barcha funksiyalarni boshqaradagin yagona dasturdan foydalanish bir 
funksiyadan boshqasiga tezda o‘tishni amalga oshirish imkonini beradi. Yagona 
dastur kiritish-hisoblash-chiqarish siklini ko‘p marta takrorlash zarur bo‘ladigan 
hollarda ayniqsa samarali bo‘ladi. 
Keyingi mumkin bo‘lgan variantda kiritish-chiqarish moduli va hisoblash 
modulidan alohida-alohida foydalaniladi. Bu hisoblashlarni vaqtda ajratish 
bilan bajarish imkonini beradi.
Oxirgi variant o‘zida «oldprotsessor - protsessor – keyingi protsessor» 
zanjirini taqdim qiladi. Bunda foydalanuvchiga turli imkoniyatlarni taqdim 
qiladigan bir nechta oldprotsessorlardan foydalanish mumkin.
Oxirgi elementlar uslubini masalani echishning uchta ketma-ket 
bosqichlari ko‘rinishida taqdim qilish mumkin: boshlang‘ich tayyorgarlik
(oldjarayonlar); echimlarni olish (echgich); modellashtirish natijalariga ishlov 
berish (keyingi jarayonlar). 
Birinchi bosqichda oldprotsessorda buyum yoki yarim fabrikatning 
modeli yaratiladi (geometrik va hisobiy), so‘ngra materialning xususiyatlari va 
deformatsiyalashning 
parametrlari 
beriladi 
(deformatsiyaga 
qarshilik, 
deformatsiya harorati, deformatsiya tezligi, ishqalanish koeffitsienti va 
hokazolar), so‘ngra to‘r model generatsiyalanadi. Ikkinchi bosqichda echgich 
oxirgi elementlar uslubini ishga tushirishni bajaradi. Uchichi bosqich olingan 
natijalarni tahlil qilishdan iborat bo‘ladi.
Oldprotsessor quyidagi imkoniyatlarga ega: 

oddiy geometriyali modellarni mustaqil yaratish yoki murakkab 
geometriyali modellarni SAE tizimlaridan import qilish; 

o‘zining oxirgi edementlar to‘rini qurish yoki import qilish; 

yangi materiallarni qo‘shish imkoniyati bilan o‘zining spravochnik 
materiallari kutubxonasidan foydalanish; 

147 

metallarga bosim bilan ishlov berish sohasida ma’lum bo‘lgan 
uslublardan tadqiq qilinadigan jarayonlarning modellarini tanlash va ular 
uchun ma’lumotlarni tayyorlash; 

tadqiq qilinadigan jarayonning boshlang‘ich va chegara shartlarini berish; 

modellashtirishning qadamlar soni, natijaning saqlanish qadami, 
jarayonning to‘xtash kriteriylari, to‘rni qayta qurish kabi parametrlarini 
o‘rnatish imkoniyati. 
Echgich to‘rni avtomatik qayta qurishni amalga oshirish, shuningdek 
echish jarayonini parallellashtirmaslikni amalga oshirish imkonini beradi.
Keyingi protsessorning imkoniyatlari qadamlar bo‘yicha hisoblash 
natijalarini grafik tarzda taqdim qilish (umumiy, ko‘rsatilgan nuqtada, ikkita 
nuqta orasida), materialning oqish yo‘nalishini aniqlash, shuningdek 
ma’lumotlarni matn, grafik yoki videofayllar ko‘rinishida chiqarishdan iborat.

Download 6,57 Mb.