O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

130 
energiya sarflarini anchagina qisqartirish, rangli metallar va qotishmalardan 
butun uzunlik bo‘yicha barqaror xususiyatlar va sifatlarga ega bo‘lgan 
buyumlarning keng nomenklaturasini olish imkonini beradi. Bu jarayonni 
amalga oshirishning prinsipial sxemasi 4.9 - rasmda keltirilgan. 
4.9 – rasm. Konform - kasteks usuli orqali uzluksiz quyish - preslash 
jarayoning sxemasi: 1 – quyuvchi cho‘mich; 2 – boshqaruvni rostlovchi; 3 – 
suyuq metal; 4 - bosimli quvur; 5 – press-maxsulot; 6 – bosuvchi nuqta; 7 – 
quymani sovutish uchun boshmoq 

131 
4.10 – rasm. Uzluksiz quyish - presslashni o‘rnatish sxemasi; 1 – ishchi 
g‘ildirak (kristallizator); 2 – quyuvchi quti; 3 – aylanali kanavka; 4 – boshmoq; 
5 – xalqasimon qo‘yim; 6 – boshmoq tayanch; 7 – presslash uchun matritsa 
Qurilma 1 - 4 suyuq metallni berish tizimi va ikkita 6, 7 boshmoqlar bilan 
jihozlangan, boshmoqlar g‘ildirakning butun pastki yarmini qamrab oladi. 3 
suyuq metall 1 quyish cho‘michidan 2 quyish nasadkasi va 4 napor naychasi 
orqali mashinaning 8 sovutiladigan g‘ildiragining ariqchasiga kelib tushadi. 
Metall g‘ildirakning o‘rkachi va boshmoqning ariqchasi bilan hosil qilingan 
kalibr bo‘ylab harakatlanish bilan kristallanadi, 9 tirgakning oldida presslanadi 
va 10 matritsaning kanali orqali bosib chiqariladi. Metallning tezda sovushi 
mayda donli quyilgan tayyorlanmani olish imkonini beradi, bu 5 presslangan 
buyumning mexanik xususiyatlarining ortishini ta’minlaydi.
Qurilmaning barqaror ishlashi ko‘p jihatdan eritilgan metallni ishchi 

132 
g‘ildirakning jilg‘asiga uzluksiz berish tizimining samarali ishlashiga bog‘liq 
bo‘ladi. Qurilmaga quyidagi talablar qo‘yiladi:

eritilgan metall jarayonning boshlang‘ich fazasida qotmasligi lozim; 

eritilgan metallning harakatlanish tezligi doimiy bo‘lishi va uning qotish 
tezligiga mos kelishi lozim, qotish ishchi g‘ildirakdan issiqlik olib 
ketilishining shiddati bilan belgilanadi; 

eritilgan metall oqimida uning markaziy qatlamiga oksidlanish 
mahsulotlari, gaz pufakchalari va hokazolar tushmasligi uchun girdoblar 
bo‘lmasligi lozim, bu presslangan buyumlarning nuqsonli bo‘lishiga olib 
keladi. 
Rossiyada birlashtirilgan quyish va presslash jarayonlari shiddat bilan 
rivojlanmoqda. Masalan Krasnoyarsk rangli metallar instituti olimlari 
tomonidan alyuminiy qotishmalaridan simlar olish uchun konform usuli asosida 
birlashtirilgan quyish va presslash qurilmasi taklif qilingan, bunda karusel 
tipidagi quyish mashinasi bazaviy uskuna bo‘lib hisoblanadi. Metallarni 
birlashtirilgan uzluksiz quyish va presslash qurilmasi uni uzluksiz kristallash va 
matritsaning kalibrlaydigan teshigi orqali presslash yo‘li bilan mayda kesimli 
profillarni ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan.
Qurilma (4.10 - rasm) 7 yuritmali karusel kristallizator, 2 quyadigan 
qurilma, kristallizatorda ishlangan 5 to‘g‘ri burchakli ariqcha, kristallizatorga 
nisbatan qo‘zg‘almas 4 boshmoq, 5 halqa qo‘yilma, 6 o‘rkach va 7 matritsadan 
tashkil topgan. Kristallizatorni yuritish chervyakli reduktor orqali dvigatel bilan 
amalga oshiriladi. Eritilgan metall tubida teshigi bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak 
idish ko‘rinishida ishlangan quyish qurilmasi orqali kristallizatorning 
harakatlanayotgan g‘ildiragining ariqchasiga beriladi.
Suyuq metall g‘ildirak bilan birgalikda halqa segmentga mahkamlangan 
matritsaga qarab harakatlanib borishi bilan uning kristallanishi va berilgan 
haroratgacha sovushi sodir bo‘ladi, bu haroratda metall kristallizator 
ariqchasining uchta tomoni va bu ariqchaga tutashgan halqa qo‘yilmaning 
yuzasi bilan hosil qilingan kameradan bosib chiqariladi. Metalning ariqchaning 

133 
harakat yo‘nalishida kameradan chiqishining oldini olish uchun segmentda 
o‘rkach ishlangan, u ariqchaning halqa qo‘yilma bilan tutashgan uchastkasining 
oxirida ariqchaning ko‘ndalang kesimini to‘sadi. Ariqchada qotgan metall 
segmentdagi o‘rkachga etib keladi, so‘ngra kameraning butun kesimi bo‘ylab 
presslanadi, bunda metallning harakatlanayotgan ariqchaning yuzasi bilan 
ishqalanish kuchlari uni matritsaning kalibrlaydigan teshigi orqali bosib 
chiqarish uchun etarli bo‘ladigan kattalikkacha ortadi.
Mazkur qurilmada amalga oshiriladigan uzluksiz quyish va presslash 
jarayoni an’anaviy presslash usullariga qaraganda bir qator afzalliklarga ega, 
ular quyidagilardan iborat:

metallni uzluksiz quyish va presslash jarayonlarini birlashtirish amalga 
oshadi; 

tayyorlanma va konteyner o‘rtasidagi ishqalanish kuchlari tayyorlanmani 
presslash uchun zarur bo‘ladigan kuch hosil bo‘lishiga ko‘maklashadi; 

quyma ishlab chiqarish va presslashdan oldin uni presslash operatsiyalari 
barham topadi; 

yaroqli metall chiqishi ortadi; 

alyuminiyga ishlov berishda energiya sarflari an’anaviy presslashga 
qaraganda 2-3,5 martaga kamayadi. 

Download 6,57 Mb.