O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

127 
4.7 – rasm. “Mitsubisi Dzyukoge” firmasining zavodida prokatlash-
bolg‘alashning kompleks sxemasi; 1 – quyma; 2 – tortuvchi jo‘valar; 3 – 
qizdiruvchi pech; 4 – siquvchi klet; 5 – zagatovka; 6 – ko‘p ariqchali 
bolg‘alash uchun kalibr 
Uzluksiz quyilgan tayyorlanmani ikki jilg‘ali prokatlashdan keyin 
metallning strukturasi – bir jinsli, mayda donli, tutashma rayonida – yirik donli. 
Ikki jilg‘ali bosish-prokatlash bilan olingan tayyorlanmalar mexanik tavsiflari 
va yuzasining holati bo‘yicha an’anaviy uslublar bilan ishlab chiqarilgan xuddi 
shunday tayyorlanmalardan qolishmaydi.
Bu tayyorlanmalardan prokatlangan tayyor profillar qoniqarli sifatga ega. 
Biroq tasvirlangan prokat ishlab chiqarish usuli bir qator kamchiliklarga ham 
ega. Ulardan asosiylari: tutashmalarni chiqarib tashlashda qo‘shimcha metall 
yo‘qolishlari, ochilib qolgan nuqsonlarning oksidlanishi mumkinligi, 
qo‘shimcha operatsiya (qo‘shaloq yoyilmani qirqish).
Chelyabinsk politexnika institutining olimlari tomonidan konstruksion, 
instrumental, issiqlikka bardoshli va qiyin eriydigan metallar va qotishmalarni 
prokatlash-bosish deb atalgan deformatsiyalash usuli ishlab chiqilgan, uning 
sxemasi 4.8 rasmda ko‘rsatilgan.

128 
4.8 – rasm. Prokatlash-bolg‘alash jarayoning sxemasi: 1 – zagatovka; 2 - 
5 - boyoqlar 
Ushbu jarayonni tadqiq qilish uchun tajriba stani loyihalangan va 
tayyorlangan, u quyidagicha ishlaydi. Prokatlash haroratigacha qizdirilgan 
tayyorlanma tayyorlanmaning o‘lchamlari va metallning markasiga bog‘liq 
bo‘lgan tezlik bilan davriy yoki uzluksiz ravishda deformatsiya zonasiga 
beriladi. Katak yuritma yordamida ilgarilanma-qaytar harakatni sodir qiladi. 
Boykalarni qo‘zg‘almas ustun bilan sharnirli tutashtiradigan qaytaruvchi 
shtangalar ularga qo‘shimcha ravishda tebranma harakatni beradi. Katakning 
ishchi yurishida kalibrning boykalar bilan hosil qilingan o‘lchamlari polosa 
qamrab olingan momentdan boykaning kalibrlaydigan uchastkasiga chiqish 
momentigacha asta-sekin kamayadi. Kalibrlash uchastkasida ular o‘zgarmasdan 
qoladi.
Ularning o‘qlari prokatlash o‘qiga perpendikulyar tekislikda joylashgan
2 - 5 boykalar bir paytning o‘zida ilgarilanma - qaytar va tebranma harakatni 
sodir qiladi. Boykalarning o‘qlari boshlang‘ich holatdan oxirgi holatga 
ko‘chganda burilish bilan ishchi yuzaning sektorli egri chiziqli uchastkasi bilan 
1 tayyorlanmani siqadi. Bu yurishning oxirida boykalarning ishchi yuzasining 
kalibrlaydigan uchastkalari prokatlash o‘qiga parallel qilib o‘rnatiladi, va 

129 
olinadigan polosaning tekislanishi sodir bo‘ladi.
Teskari (salt) yurishda metall siqilmaydi va yurish paytida tayyorlanma 
prokatlash yo‘nalishida berish kattaligiga siljiydi va ma’lum bir burchakka 
kantlanadi (agar talab qilinsa).
Katak ikkita beruvchi qurilmalar bilan jihozlangan, ular katakning oldida 
va katakdan chiqishda joylashgan va sinxron tarzda ishlaydi, bu 
tayyorlanmaning orqa uchini prokatlashning tugashini ta’minlaydi. Bunda 
katakning ishchi yurishi paytida tayyorlanmani qotirish, salt yurish paytida esa 
– tayyorlanmani berish va kantlash kabi operatsiyalar sodir bo‘ladi.
Prokatlash-bolg‘alash usuli asosida tayyorlanmalar va tovar mahsulotini 
olish texnologik jarayonlarining turli variantlari ishlab chiqilgan Mazkur usul 
bir marta o‘tishda yuqori deformatsiya darajalarini yaratish maqsadida qiyin 
deformatsiyalanadigan qotishmalar va po‘latlarga ishlov berish uchun 
qo‘llaniladi.

Download 6,57 Mb.