59
prokatlanadigan metallning yuqorigi va pastki qismlariga bir xil kuch bilan
ta’sir ko‘rsatadigan chiziqqa aytiladi. Natijada yoyilmaning jo‘valardan to‘g‘ri
chiziqli chiqishi ta’minlanadi.
Sortli prokat ishlab chiqarishda ikki jo‘vali kalibrlar eng ko‘p tarqalishga
ega bo‘lgan, ko‘p jo‘vali (asosan uch va to‘rt jo‘vali)
kalibrlar kamroq
qo‘llaniladi.
Ikki jo‘vali kalibrlarni shakli, mo‘ljallanishi va konstruksiyasi bo‘yicha
tasniflash qabul qilingan.
Shakliga bog‘liq ravishda kalibrlar oddiy va murakkab (fasonli) bo‘lishi
mumkin. Ikki jo‘vali oddiy kalibrlar deb shunday kalibrlarga aytiladiki, ular,
xuddi ularda prokatlanadigan polosa kabi ikkita simmetriya o‘qiga ega bo‘ladi.
Oddiy kalibrlar ro‘yxatiga yashik, to‘g‘ri
burchakli, rombsimon, ovalsimon,
polosa,
olti burchakli, ko‘p burchakli kalibrlar kiradi. Fasonli kalibrlar
ugolnikli, relsli, balkali, shvellerli va hokazo kalibrlar bo‘ladi. 4.16 rasmda
kalibrlarning asosiy turlari keltirilgan.
2.7 - rasm. Kalibrlar sxemasi:
a – to‘rt burcha shkalga o‘xshasha;
b – rom
shakldagi,
d – kvadrat shakldagi;
e – oval shakldagi;
f – aylana;
g – enli;
h – rebrali;
i – olti burchakli;
j – ko‘p qirrali
60
Yashik kalibr (2.7,
a rasm) jo‘valarda trapetsiyasimon o‘yiqlarni
ishlash
bilan hosil qilinadi va blyuminglar, siquvchi va uzluksiz tayyorlanmali stanlar,
sortli stanlarning siquvchi va qoralama kataklarida to‘g‘ri to‘rtburchak va
kvadrat
profillarni prokatlash uchun, shuningdek relsto‘sinli va yirik sortli
stanlarda tovar tayyorlanmalarni olish uchun qo‘llaniladi.
Rombsimon kalibr (2.7,
b rasm) jo‘valarda kichik diagonal bo‘yicha
o‘yilgan romb shakliga ega va romb-romb va romb-kvadrat kalibrlash tizimida
qisuvchi va tozalamadan oldingi kalibrlar sifatida foydalaniladi.
Kvadrat kalibr (2.7,
v rasm) jo‘valarda diagonal bo‘yicha o‘yilgan kvadrat
konfiguratsiyasiga ega va kvadrat profillarni prokatlashda qoralama va tozalama
kalibrlar sifatida,
romb - kvadrat, oval - kvadrat va oltiburchak – kvadrat
tizimlarida cho‘zuvchi kalibr sifatida qo‘llaniladi.
Ovalsimon kalibr (2.7,
g rasm) jo‘valarga kichik o‘q bo‘yicha o‘yiladi va
dumaloq profillarni prokatlashda tozalamadan oldingi kalibr sifatida va oval –
qovurg‘ali oval tizimida va boshqalarda cho‘zuvchi kalibr sifatida qo‘llaniladi.
Dumaloq kalibr (2.7, d rasm) perimetrning asosiy qismida aylana konturi
bilan ishlanadi va dumaloq po‘latni prokatlashda
tozalama kalibr sifatida va
oval – aylana tizimida cho‘zuvchi kalibr sifatida qo‘llaniladi.
