52
Shundan ko`rinadiki , tiristor toki kichik manba kuchlanishi
U
t
ortganda (E
A
manba EYuKini orttirish bilan amalga oshiriladi).
Tiristor toki
U
ish
kuchlanishiga
teng bo`lgan kritik qiymatlarga yetguncha qadar juda kam miqdorga ortadi (5.13 –
rasm).
Kritik qiymatga yetganda (ko`chkisifat) zaryad tashuvchilar soni
O`
2
= p-n
o`tishda elektron va kovaklarni harakatlari hisobiga keskin oshib ketadi. Zaryad
tashuvchilar soni ortishi bilan tok tez ortadi, chunki n
2
qatlamdagi elektronlar va p
1
qatlamdagi kovaklar p
2
va n
1
qatlamlarga qarab harakatlanadi va ularni asosiy
bo`lmagan zaryad tashuvchilar bilan to`yintiradi. R
qarshilikda kuchlanish ortadi,
tiristorda esa kamayadi.
Teshilishdan keyin tiristordagi kuchlanish 0,5-1 V gacha kamayadi. Ye
a
manbaning EYuKni ortish yoki kamayish R qarshiligi kamayishi bilan VATni
vertikal qismiga asosan asbobdagi tok ortadi. Bunday teshilish
O`
2
o`tishning
buzilishiga olib kelmaydi. Tokning kamayishi bilan o`tishning yuqori qarshiligi
tiklanadi (VATsining pastki qismi). Manba kuchlanishini olgandan o`tishning
qarshiligini tiklanish vaqti 10-30 ms ni ‗tashkil qiladi. Tokning ko`chkili oshishga
olib keluvchi
U
ish
kuchlanishini
kamaytirish
O`
2
o`tishdagi biror qatlamga asosiy
bo`lmagan zaryad tashuvchilarni kiritish bilan amalga oishirish mumkin.
5.13-rasmdan ko`rinadiki, tiristorga teskari kuchlanish berilganda unda kichik
tok hosil bo`ladi, chunki bu holatda
O`
1
va
O`
3
o`tishlar yopiqdir. Teskari
yo`nalishda tiristorni teshilishdan saqlash uchun (o`tish issiqlik teshilishidan tiristor
ishdan chiqadi)
teskari kuchlanish
U
tes.max
dan kichik bo`lishi shart.
Simmetrik diodli va triodli tiristorlarda tavsifnomasi teskari shaxobi tugrisi
bilan mos tushadi. Bunga ikkita 4 qatlamli tiristorni qrama-qarshi parallel
kushilishi bilan yoki 4ta
p-n
o`tishli 5 qatlamli maxsus tiristorlarni qo`llash bilan
erishiladi.
Hozirgi paytda 2000 A gacha toklarni va qo`shish kuchlanishi
U
ish
4000 V
bo`lgan tiristorlar ishlab chiqarilmoqda.
To`g‘irlagich xususiyatiga ega bo`lgan, boshqariladigan qayta ulash kabi
tiristorlar boshqarishli to`g‘irlagichlarda, inventorda,
kommutatsion asboblarda
keng qo`llaniladi.
Yarim o`tkazgich asboblarni belgilatish tizimi va umumtexnik va iqtisodiy
tavsifnomalari. Yarim o`tkazgich asboblarni umumtexnik va iqtisodiy
tavsifnomasiga og‘irlik, mexanik mustahkamligi, issiqlikka chidamliligi, aniq
53
ishlashi kiradi.
Barcha yarim o`tkazgichli asboblar harf-sonli kod bilan belgilanadi:
–
Birinchi element yasalgan yarim o`tkazgich materialini belgilaydi.
–
Germaniy Ge yoki 1
–
Kremniy K yoki 2
–
Galliy aralashmasi A yoki 3
–
Ikkinchi element –harfli-asbob klassini belgilaydi:
bipolyar tranzistorlar – T
maydon tranzistorlar – P
to`girlagich diodlar – D
to`girlagich ustunlari va bloklar – Sh
o`ta yuqori chastotali diodlar – A
vertikal – V
tunel diodlar – I
stabilitron va stabistorlar – S
diodli tiristorlar 10A gacha –N
triodli tiristorlar 10A gacha U
–
Uchinchi element 1-99 gacha sonlar asbobning
asosiy kattaliklarini
belgilaydi (quvvat, chastota, asosiy qo`llanilishi).
–
To`rtinchi element 01 dan 99 gacha sonlar ishlab chiqarish raqamini
ko`rsatadi.
–
Beshinchi element rus alfavitining a dan ya gacha harflari – Texnologik
turlarning parametrik guruhlarga bo`linishini ko`rsatadi, masalan, teskari
kuchlanish, tok uzatish koeffitsiyenti bo`yicha va h.k.
GT308V (G)-germaniyli, (T)-tranzistor, yuqori chastotali kam quvvatli (3),
ishlab chiqarish raqami 08, baza tokini uzatish koeffitsiyenti 50-120 (V)
KD202R kremniyli (K), tugrilagichli diod (D), o`rta quvvatli (2), ishlab
chiqarish raqami 02. maksimal ruxsat etilgan teskari kuchlanish 600 V (R).
