Kompaniyalarning xizmat ko’rsatish sohasini diversifikatsiya qilish va marketing strategiyasini ishlab chiqishning takomillashtirish yo’llari

Ilmiy va o’quv adabiyotlarda xalqaro marketingning o’ziga xususiyatlari, undagi muammolar va ularning echimlari nisbatan kam yoritilganligi sababli, ushbu masalalarga batafsil e’tibor berildi. Xalqaro iqtisodiy aloqalar va tashqi savdoda global axborot texnologiyalarining ahamiyatidan va tashqi savdosi tez rivojlanayotgan o’zbekiston uchun muhim ahamiyatga egaligidan kelib chiqib xalqaro Internet-marketingga kitobning alohida bo’limi bag’ishlandi.

Bunda, Internet-marketing o’ziga xosligi, an’anaviy marketingdan farqli jihatlari, bozor kon’yukturasini o’rganishida, xalqaro reklama va savdoda internet tizimidan foydalanish imkoniyatlari, internet texnologiyalardan foydalanishning ustunlik jihatlari hamda Internet-marketing strategiyasini rivojlantirish asoslari ishlab chiqildi.

Talaba-o’quvchilarning keltirilgan materiallarni to’laroq o’zlashtirishlari, olgan bilim va ko’nikmalarini sarhisob kilishlari uchun kitobda ko’p ishlatiladigan va yangidan kirib kelgan iboralarning izohli lug’ati va nazorat savollari keltirildi.

Strategik tahlil sizga nega yarim yil ilgari kompyuter yig’ish bilan shug’ullangan to’g’ridan-to’g’ri raqobatchingiz birdaniga fikrini o’zgartirib, butun kuchini masalan, qariyalar uylari tarmog’ini ochishga tashlaganini tushunishga yordam beradi.

Aytaylik, ijtimoiy-iqtisodiy omillarga bog’liq hech qanday o’zgarishlar sodir bo’lmadi, va dafn byurosi ochish uchun hech qanday sabablar yo’q. Lekin siz kompyuter yig’uvchi va sotuvchi sifatida qolgan holda biznesingiz yo’nalishini o’zgartirishga qaror qildingiz. Faraz qilaylik, biznesingiz, raqobatchilarnikiga qaraganda yuqori daromad keltirishi bilan farqlanadi va jiddiy texnologik afzalliklarga ega. Ayrim raqobatchilaringizning bozordan ketishi esa, sizning oldingizda yangi imkoniyatlar ochmoqda.

Halqda “Rossiyada uzoq egarlashadi, lekin tez yurishadi”, degan mashhur maqol bor. Obrazli qilib aytadigan bo’lsak, o’sha “egarlash” jarayonini to’g’ri amalga oshirish lozim. Qanchalik uzoqqa bora olishingiz, “egarlashni” qanchalik ustalik bilan amalga oshirishingizga bog’liq. Bizning vaziyatda segmentlashtirish va pozistiyalashtiruv bizga yordamga keladi. Buning nima ekanligini ko’pchilik biladi, undan ko’pchilik xabardor, lekin kamdan kamlar uni to’g’ri amalga oshirishadi. Ammo bu bosqichsiz biron bir marketing strategiyasi samarali amalga oshirilishi mumkin emas.

Ma’lumki, hamma kiyim kiyadi. Aytaylik, bir yuqori moda festivalida Franstiyaning etakchi moda uylari vakillari bilan tanishib, mahsuldor suhbatlashishga muvaffaq bo’ldingiz. Franstuz moda ustalarining ko’pchiligi sizning biznesdagi qiyinchiliklar bilan qanchalik sabot bilan kurashayotganligingiz va o’z maqsadlaringizga erishishda sabotingizga qoyil qoldi. Va ulardan ba’zi birlari sizga o’z kiyimlarini etkazib berish bo’yicha kredit liniyasi ochishga qaror qildi. Bunday sharoitlar haqida ko’pchilik shirkatlar faqat orzu qilishlari mumkin xolos. Lekin aynan siz – “zavod, gazeta, paroxodlar” egasi sifatida, har kuni kiyim-kechakdan foydalanadigan har qanday rossiyalikni maqsadli iste’molchingiz deb atay olasizmi? Oldingizda ochilgan istiqboldan muvaffaqiyatli foydalanish uchun siz eng avvalo ushbu “san’at asarlarini” kimga sota olishingiz, bunday kiyim-bosh kimning ehtiyojlarini qondirishi mumkinligini, bu ehtiyojlar nimadan iborat ekanligini o’ylashingiz kerak. Samarali segmentashtiruv maqsadli bozorning qaysi qismi sizning shirkatingizga o’z salohiyatini maksimal darajada foydalana olishga imkon berishini baholashga yordam beradi.

O’z iste’molchingizni aniqlashning o’zi hali yetarli emas. Keyingi bosqichda sizning taklifingiz raqobatchilar taklifidan nimasi bilan farqlanishini aniqlab olib lozim. Bozor dengizidagi maqsadli segmentni qaysi “qarmoq” bilan ovlab olish mumkin? Iste’molchi sizning mahsulot va xizmatingizni qanday kutib olishi, ular raqobatchilar mahsulot va xizmatlari oldida qanday qabul qilinishi haqida o’ylashning ayni payti. Bu savollar pozistiyalashtirish nomli bosqichda o’z javobini topishi kerak.

Yana bir misol qayta qurishning ilk paytlarida Moskva shirkatlaridan biri hayron qolarli muvafaqiyatlarga erishdi. Nafaqat Moskvada, balki RF ko’plab shaharlarida do’konlar ochdi, etkazib beruvchilar bilan yaxshi aloqalar o’rnatdi, keng assortimentni ta’minladi, raqobatchilarni hisobga olgan holda baholash siyosatini olib bordi. Ammo yillar o’tishi bilan bozor to’la boshladi, raqobat kundan-kunga o’sdi va yuqorida sanalganlarning o’zi etarli bo’lmay qoldi. Shirkatning hisoblashicha, uning maqsadli bozori – hayotni yaxshi ko’radigan va iste’molchilik tajribasiga ega bo’lgan ta’minlangan iste’molchi. Shirkat assortimentining asosini Bosh, Siemens, AEG, Philips, Sony, Pioneer, Panasonic va h.k. kabi mashhur shirkatlarning mahsulotlari tashkil qilar edi. Shirkatning do’konlari boshqa shirkatlarning do’konlaridan hech nimasi bilan farq qilmas edi.

21-chaizma

Turli-tuman (ilmiy, iqtisodiy, konyunktura-tijorat, texnikaviy va boshi) axborotlar marketing obekti bulib xizmat qilmokda. Jamiyatning eng zarur axborotlarga bulgan extiyojlarini qondirish yulida va marketingni tatbiq etishning yorqin misoli tarzida interfaol (dialogli) axborot-izlovchi tizimlar rivoj topdi. Bunday tizimlar dialog yo’li bilan zarur bo’lgan axborotni izlashni juda osonlashtiradi va uni kerakli yo’nalishda rivojlantiradi. Texnologiya rivoji va telekommunikastiya vositalarining kompyuterlar bilan kushilib ketishi okibatda yangi axborot sistemalari kog’ozsiz axborot texnologiyasini aks ettiradigan telematik sistemalarini paydo qildi.

Endi iste’molchi terminal (atamalar) kurilmasi vositasida ma’lumotlar tuplamidan suraladigan xar kanday axborot tasvirini displey ekranida kura oladi. Axborot maxsulotlari va xizmatlariga talabning tabakalashuvi, rakobat kurashining kuchayishi, yangi texnikaviy imkoniyatlarning yuzaga kelishi bozor strategiyasini ishlab chik ish va talabni urganishda marketing vositalarining axamiyatini keskin oshirib yubordi.

Kurash - sport turi, belgilangan qoidaga muvofiq ikki sportchining yakkama-yakka olishuvi. Kurashish sanʼati koʻp xalqlarda qadim zamonlardan buyon maʼlum. K. ayniqsa Yunonistonda keng tarqalib, qad. olimpiada musobaqalaridan doimiy oʻrin olib kelgan.

Mikromarketing — korxonaning ishlab chikarishni shakllantirish, tovarlar va xizmatlarning tayyorlovchidan iste’molchi yoki foydalanuvchiga borish rimini boshkarish bilan boglik bulgan faoliyati. Uning asosiy vazifasi talabni kondirish va ayni paytda korxona oldiga kurgan maksadlarga erishishdir. Boshkacha kilib aytganda, bu ijtimoiy-iktisodiy jarayon bulib, maxsulot yoki xizmatlarga bulajak talab tarkibini urganish, shuningdek, bu talabni, taklifni shakllantirish, istemolchilarga axborotlar berish, tayyorlangan moddiy boyliklarni tegishli joyga, kerakli vaktda etkazib berish yullari bilan kondirish maksadini kuzlaydi.

Marketing byudjeti-bozor tadqiqotiga ketadigan xarajatlar, tovar rakobatbardoshligini ta’minlash, iste’molchilar bilan axborot alokasini (FOSSTIS) urnatish, tovar xarakati va savdo tarmoklarini tashkil etish uchun xarajatlardan iborat. Bu xarajatlarga moliyaviy mablaglar foydadan ajratilishi kerak. Mablag ajratish kup uzgaruvchili masalani echimini optimallashtirishdan iborat buladi.

Marketing xarajatlarni baxolash uchun foyda tenglamasidan foydalanish mumkin.

P=SW-{S(O A) F (R D)} bu erda

R - foyda

S - sotish xajmi (donalarda)

23. 
    preyskurant baxo
    

(1 birlik tovar sotishga sarflangan)

A-1 birlik tovar ishlab chikarishga ketgan xarajatlar (marketing xajmiga boglik)

F - ishlab chikarishga ketgan doimiy xarajatlar (marketingga alokalar bulmagan, ishlab chikarish xajmiga boglik bulmagan)

R - reklama xarajatlari

D - tovar xarakati (sotish ragbatlantirish) xarajatlari.

23-chizma

Marketing prinstip va uslublarini bilash ichki va tashki bozorda muvaffakiyat garovi emas. Muvaffakiyatga erishish uchun marketing bilimlarini chukur bilishgina emas, balki uni amaliyotda samarali qo’llash ham zarur.

Marketing ilmiy sohalardan biri sifatida mutaxassislarga qaror qabul qilishga yordam beradigan nazariy kontseptsiyalar va uslubiyotlarni tanlash mumkinligi bilan tavsiflanadi. Shuning uchun marketingning etakchi kontseptsiyalari va vositalarini tadqiqot etish «Xalqaro marketing» fanini o’rganishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Ma’lumki marketing faoliyati sohasiga jamiyat hayoti jarayonlarining ob’yektlari-moddiy boyliklar, xizmatlar, tajribalar, voqealar, shaxslar, jo’g’rofiy hududlar, mulklar, korxona va tashkilotlar, axborot va g’oyalar kiradi.

Marketing sohasi mutaxassislari o’zlarining bilimlarini tovar mahsulotlari va xizmatlarga bo’lgan talabni optimallashtirish yo’lida foydalanishlari, talabning barcha holatlarini boshqarish ko’nikmalarini egallashlari lozim bo’ladi.

Bundan tashqari, ishlab chiqarishi va iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarning tashqi iqtisodiy faoliyat va marketing sohasida erishgan muvoffaqiyatlari hamda ijobiy tajribalarini qo’llash imkoniyatlarini o’rganish va amaliyotda qo’llay bilish yoshlarda O’zbekistonning iqtisodiy salohiyatiga, kelajagiga bo’lgan ishonchini yuksaltiradi, vatanga bo’lgan mehr-muhabbatini oshiradi.

Bugungi kunda mamlakatimizni, avvalo, iqtisodiyotimizni isloh etish, erkinlashtirish va modernizatsiya qilish, uning tarkibiy tuzilishini diversifikatsiya qilish borasida amalga oshirilayotgan, har tomonlama asosli va chuqur o’ylangan siyosat bizni inwirozlar va boshqa tahdidlarning salbiy ta'siridan himoya qiladigan kuchli to’siq, aytish mumkinki, mustahkam va ishonchli himoya vositasini yaratdi.²²

22.Qoriyeva.Yo.K O’quv qo’llanma Toshkent 2010

Bugungi kunda tez o’zgaruvchan bozor sharoitida marketing strategiyasini to’g’ri tanlash va iqtisodiyotni modernizatsiyalash talab etilmoqda. Mamlakatimizda raqobatbardosh korxonalarni ko’paytirish va investitsion muhit paydo bo’lmoqda. Hozirgi kunda zamonaviy texnalogiyalarni kirib kelishi yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish va johon bozori talablariga javob beradigan eksport tovarlar ko’paymoqda. Korxonada xizmat ko’rsatish sohalarini devirsifikatsiya qilish shuni ko’rsatadiki xizmat ko’rsatish sohasini turlarini ko’paytirish ko’paytirish, tovar turlarini, dizayin, qadoqlash, tovar sifatini aniqlash va marketing xizmat ko’rsatish sohasi sifat darajasini oshirishga qaratilmoqda. Samarali marketing strategiyasi siyosatini olib borish umuman olganda ishlab chiqarish bazasini takomillashtirish

bozorni to’g’ri segmentlash, estimolchilar talabini o’rganish, yangi texnikani yaratish xamda joriy qilish mahsulot sifatini oshirish ishlab chiqarish quvvatlaridan maksimal foydalanish estimolchilarni extiyojlarini to’liq qondirish bilan erishiladi.

Marketing strategiyasi uzoq muddatli reja bo’lib ichki va tashqi bozorni o’rganish maqsadli bozor strategiyasini ishlab chiqishni talab etadi. Korxonada marketing strategiyasini ishlab chiqishda nazariy va amaliy bilamlar asosida ishlab chiqiladi. Bunga reklama, tovar sifati, zamonaviy texnalogiyalar strategiyani qamrab oladi. Korxonada xizmatlar sohasini ko’paytirish va diversifikatsiya qilish tovarlar sifatini oshirish xizmatlar soxasini ko’paytirish korxona istiqbolini belgilab beruvchi omil hisoblanadi. Yirik korxonalarning kuchli tarafi biznes estimolchilari va raqobatchilari haqida strategiyalar ishlab chiqishidir. Marketing strategiyasida bir nechta savollarga javob bergan holda ishlab chiqiladi. Masalan: “Kim sotib olyapti”, “Bu tovarni qayerda sotib olishyapti”, “Ushbu tovarni nima uchun sotib olishyapti” degan savollarga hamda bu korxona qanday ishlayapti va kimga xizmat ko’rsatayapti , qanday extiyojlarni qondirishini tushinib olish zarur.²²

“SHARQ” nashriyoti-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi misolida gapiradigan bo’sam bu kompaniya respublikadagi yirik nashriyot kompaniyasi bo’lib, ko’pgina yirik kompaniyalar bilan bemalol raqobatlasha oladi. Ishlab chiqarish salohiyati juda ham yuqori darajada mahsulot sifati, turi, estimolchilarni extiyojini qondira oladi. Zamonaviy texnalogiyalarga keladigan bo’lsak en ilg’or yuqori darajada ishlaydigan va sifatli mahsulot ishlab chiqaradigan hamda zamon talabiga javob beradigan texnalogiyalar bilan jihozlangan. Bugungi kunda bu kompaniyaning yillik aylanma mablag’i 35 mlrd so’mni tashkil etadi va 730 xodimni ish bilan ta’minlagan. Bu kompaniyaning ham o’ziga xos strategiya yo’lini tanlagan ya’ni tovar sifati, narx, reklama, estimolchilar extiyojini qondirish kabi sohalar tanlab olingan. Bugungi kunda o’zgaruvchan bozor sharoitida o’rinbosar tovarlarni ko’payishi ko’pgina korxona va kompaniyalar o’rtasida raqobatni kuchaytirmoqda. Bu esa o’z navbatida kompaniyalar uchun yangi tovar turlarini ko’paytirish va tovarlarni estimolchilar extiyojiga qarab zamonaviylashtirishni talab etmoqda.

“SHARQ” NMAKompaniyasida ham o’zimni ber nechta takliflarimni kiritmoqchiman.

Dunyoni egallagan enternit tarmog’i ko’pgina yoshlarni hamda kattalarni ham o’ziga jalb qila oldi. Sizga biron ma’lumot kerak bo’lsa yoki kitob bo’lsa, do’stingiz bilan gaplashmoqchi bo’lsangiz, talaba va o’quvchilar uchun referat mustaqil ish kerak bo’lib qolsa enternit orqali olinmoqda. Bu o’zgarishlar bunga o’xhshagan kompaniyalar uchun ta’sirini o’tqizmoqda. Ya’ni badiiy va ilmiy kitoblarga bo’lagn talab ancha kamaydi. Bunday holatlarda kompaniya estimolchini qiziqishini va extiyojini o’rganish lozim. Har bir tavarning turg’unlik davri bo’ladi va bu davrni u qachondir yakunlaydi o’rnini boshqa bir o’rin bosar tavarga bo’shatib beradi. Masalan bu kompaniya tovarini boshqa bir tovarga bo’shatib berdi. Mahsulotlarni qadoqlashda ishlatadigan ro’lonlarni ishlab chiqarishni taklif etaman va badiiy kitoblarni sovg’a ko’rinishdagi qilib ham chiqarish mumkin. Ko’proq bolalar uchun kitoblar daftarlar rasmli albomlar kabi mahsulotlar turlarini ko’paytirsh lozim.

Tovar dizaynini yaxshilash xom ashyoni sifatli tanlash talab etiladi. Kompaniyani

________________________________

22.A.Sh.Bekmurodov, Yo.K.Qorieva, I.U.Ne’matov, D.H.Nabiev, N.Kattaev Xorijiy investistiyalar. O’Quv Qo’llanma. IQtisodiyot 2010.

ayrim tovarlarni boshqa bir tovar turlari bilan almashtirib o’rniga zamonaviy mahsulot ishlab chiqarish va bozorni to’g’ri tanlash en asosiysi malakali kadirlarni ko’paytirish raqobatga bardosh beradigan kompaniyaning formulasidir.

Xulosada man shuni aytishim mumkinki biz bugun rivojlanayotgan davlatlar qatorida ekanmiz ishlab chiqarishni rivojlantirish va johon bozorlarida o’z o’rnimizni egallashimiz zarur. Mamlakatimizda investitsion muhitni yaratish va investitsiyaga keng yo’l ochib berish choralari ko’rib chiqilmoda. Korxonalarni devirsifikatsiyalash, iqtisodiyotni modernizatsiyalsh va tovarlar turlarini ko’paytirish korxonalardamarketingni rivojlantirish, malakaliy kadrlarni tarbiyalash kabi omillar bizni jahon bozori hamda ichki bozorda raqobatchi korxonalarni rivojlantira olamiz. Yana bir masala hozirda faoliyat yuritmayotgan korxonalarni qayta tiklash va ularga investitsiya jalb qilish, mamlakat hududida yetishtirilayotgan xom ashyolardan foydalanib tayyor mahsulotlar ishlab chiqish ichki va tashqi bozor talab qilmoqda. Yil ko’rsatkichlaridan aytish mumkinki biz bu ishlarni amalga oshirmoqdamiz deyish mumkin.

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Konstitustiyasi. –T.: O’zbekiston, 2012.
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 27 dekabrda “O’zbekiston Respublikasining 2012 yilga mo’ljallangan investistion dasturi to’g’risida”gi 1668-sonli Qarori.
   
3. 
   “To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investistiyalar jalb etilishini rag’batlantirishga oid Qo’shimcha chora-tadbirlar” O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 10 apreldagi PF-4434-son Farmoni
   
4. 
   “2009 — 2014 yillarda ishlab chiqarishni modernizastiya qilish, texnikaviy va texnologik qayta jihozlash bo’yicha eng muhim loyihalarni amalga oshirish chora-tadbirlari Dasturi to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 12 martdagi PQ–1072-son qarori
   
5. 
   O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish va ichki bozorni to’ldirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”. 2010 yil 26 yanvar, PQ-1047-son.
   
6. 
   O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 24 avgustdagi “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-4354-sonli Farmoni.
   
7. 
   «To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investistiyalarni jalb etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida» O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 11 apreldagi PF-3594-son Farmoni.
   
8. 
   Tashqi iqtisodiy va savdo aloqalari, xorijiy investistiyalarni jalb etish sohasida boshqaruv tizimini takomillashtirish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni 07/21/2005
   

1. 
   Karimov I.A. “2012 yil Vatanimiz taraqiyotini yangi bosqichga ko’tariladigan yil bo’ldi”. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 2012 yilning asosiy yakunlari va 2013 yilda O’zbekistonning ijtimoiy-itisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Maxkamasining majlisidagi ma’ruzasi// Xalq so’zi, 2013 yil 19 yanvar, № 14 (5414).
   
2. 
   Karimov I.A. Bizning yo’limiz – demokratik islohotlarni chuQurlashtirish va modernizastiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo’lidir. Prezident Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi Konstitustiyasining 20 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. // Xalq so’zi, 2012 yil 8 dekabr.
   
3. 
   Karimov I.A.«Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash – mamlakatni barQaror taraqqiy ettirish va modernizastiya Qilishning eng muhim sharti» mavzusidagi xalQaro konferenstiyaning ochilish marosimidagi nutq // Xalq so’zi, 2012 yil 18 fevral.

   Fevral (lot. Februarius - halollanish oyi) - Grigoriy kalendarika, yilning ikkinchi oyi (28 kunga, kabisa yilida esa 29 kunga teng). Nomi kad. rimliklarning har yili 15 fevralda oʻtkazilgan halollanish marosimi bilan bogʻliq.

   
   
4. 
   Karimov I.A. Demokratik isloxotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shaklantirish - mamlakatimiz taraqiyotining asosiy mezonidir.–T.: O’zbekiston, 2011.
   
5. 
   Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. - Prezident Islom Karimovning 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor yo’nalishlarga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi // “Xalq so’zi”, 2011 yil 22 yanvar.
   
6. 
   Karimov I.A. Mamlakatimizda demoraktik isloxotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konstepstiyasi- T.: O’zbekiston, 2010.
   
7. 
   Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. – Prezident Islom Karimovning 2011 yilning asosiy yakunlari va 2012 yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2010 yil 30 yanvar.
   
8. 
   Mamlakatimizni modernizastiya qilish va kuchli fuQarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir. – Prezident Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining Qo’shma majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2010 yil 28 yanvar.
   
9. 
   O’zbekiston Konstitustiyasi – biz uchun demokratik taraqqiyot yo’lida va fuqarolik jamiyatini barpo etishda mustahkam poydevordir. – Prezident Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi Konstitustiyasi qabul qilinganining 17 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2009 yil 6 dekabr.
   
10. 
    Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari / I.A.Karimov. – T: O’zbekiston, 2009. – 56 b.
    
11. 
    Mamlakatimizni modernizastiya Qilish va yangilashni izchil davom ettirish – davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iQtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo’ljallangan iQtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2011 yil 14 fevral.