|
O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi
|
| bet | 3/10 | | Sana | 30.05.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #258030 |
Bog'liq 130600 (1)Zarralar soni (%)
Birlamchi kosmik nurlanish
|
P-protonlar
α- zarralar (alfa)
Li, Be, B – larning yadrolari C dan F gacha elementlar yadrolari
Ne dan K gacha elementlar yadrolari
Ca dan U gacha elementlar yadrolari
|
1
2
3-5
6-9
10-19
20-92
|
1300 (93)
94 (6)
2
6,7
2
0,5
|
JAMI: 1405 (100)
Birlamchi kosmik nurlanish natijasida 1 m2 yuzaga kelib tushayotgan zarralar asosan proton zarralaridan tashkil topgan bo‘lib, ularning ulushi 90% dan ortiqroqdir.
Birlamchi nurlanish Yer atmosferasining yuqori qatlamlaridagi atomlar yadrolari bilan to‘qnashib, ikkilamchi nurlanishni vujudga keltiradi. Odatda 20 km dan quyiroq balandliklarda kosmik nurlar asosan, ikkilamchi nurlanishdan iborat bo‘ladi.
Nurlanish ikki komponentadan iborat:
yumshoq komponenta (γ→e-, e+)
qattiq komponenta (μ-, μ+)
v) Yumshoq komponenta e-, e+ -juftlari galasidan iborat.
Tez harakatlanayotgan zaryadli zarra atom yadrosining yaqinidan uchib o‘tayotganda tormozlanadi, natijada γ kvant chiqariladi. Shu tarzda yoki boshqa biror protsessda (jarayonda) vujudga kelgan katta energiyali – kvant atom yadrosi bilan ta’sirlashganda e-, e+ - juft hosil bo‘ladi.
Havo tarkibidagi atom yadrosining yaqinidan uchib o‘tayotgan e-, (e+) – tormozlanib, γ-kvant chiqaradi. U esa yana e-, e+ - juftni hosil qiladi va hokazo. Jalasimon rivojlanayotgan bu protsess γ – kvant energiyasi e-, e+ - juftlar jalasi birinchi marta 1928 yilda akademik Skobel’sin tomonidan kuzatilgan.
Qattiq komponenta mezonlar oqimodan iborat. Tajribalar asosida (Vil’son kamerasida olingan fotosuratlar) kosmik nurlar qattiq massasi elektron massasidan
200 marta katta bo‘lgan zaryadli zarralar mavjudligi aniqlandi. Qayd qilingan zarralarning massasi e- va p massalarining oraligidagi qiymatga ega bo‘lganligidan ularni mezonlar (grekcha “μεzos” – “oralikdagi”) deb ataladi.
Ular 2 xil μ+ va μ- . Massasi mμ = 207 ms, τ ≈ 2 · 10 -6 sek yemirilish davriga teng va 2 lasining yemirilishi quyidagi sxemalar bo‘yicha amalga oshiradi.
μ+ →ye+ γT (2.1.1) μ-→e- γ T (2.1.2)
kosmik nurlarni o’rganish jarayonida yana bir necha elemantar zarralar kashf etildi.
Zarralarning turlarini hosil qilish uchun, kosmosdan kelishini kutib o‘tirmasdan turli tezlatgichlar yordamida ekperemental ustanovkalar (asboblar) vositasida ham olish mumkin. Bu tezlatgichlar yordamida yuqori energiyali protonlarni olish mumkin. Yuqori energiyali protonlarni kameralarga yo‘llash bilan turli – tuman zarralarni yaratish mumkin.
pp → pppp→; p→ ne+ ν
pn = pnpp→; n → pe-ν
p – antiprotoning zaryadi manfiy, xususiy magnit momenti mexanik momentga teskari yo‘nalgan.
p va p o‘zaro anngilyatsiyalanadi (e- e+ ga o‘xshash).
n – ning xususiy magnit momentining yo‘nalish mexanik moment yo‘nalishi bilan bir xil bo‘ladi.
n va
p va
n p
annigilyatsiyalanadi.
Hozirgi vaqtda deyarli barcha zarralarning ( γ, π0, η – lardan tashqari) antizarralari mavjud.
Hozirgi zamon tasavvurlarga asosan, ma’lum bo‘lgan boshqa zarralardan tashkil topgan zarrani elementar deb atash mumkin.
|
| |
