to'lashdan bo'yin tovlashning har 100 holatidan 85 tasini muvaffaqiyatli aniqladi.
SHuningdek Hindiston hukumati soliqlarni to'lashdan bo'yin tovlash bilan
kurashish va soxta firmalarni aniqlash uchun sun'iy aql vositasidan foydalanishga
kirishgan etakchi mamlakatlar qatorida turadi.
Negaki, soliq ma'murchiligiga sun'iy aqlni joriy etilishi qo'yidagi afzalliklarga ega
bo'lish imkoniyatini beradi. Jumladan, ayni kunda soliq to'lashdan bo'yin tovlash
holatlarini aniqlash. soliq idoralari soliq auditi jarayonida firibgarlikni aniqlashga
harakat qilishadi. Hujjatlar to'plamidan aniq ma'lumotlarni topish bu pichan
ichidan igna qidirish kabi zahmatni talab qiladi. Aslida
algoritmlaridan foydalanib,
katta miqdordagi ma'lumotlarda noodatiy yozuvlarni aniqlay oladigan, sun'iy aqlni
qo'llab-quvvatlaydigan tizimlarni yaratish mumkin.
Takroriy vazifalarni avtomatlashtirish uchun sun'iy intellektni qo'llab-
quvvatlaydigan robotlarning qo'llanilishi mutaxassislarga hujjatlar ustida ishlashni
kamaytirishga xizmat qilsa, shaffoflikni oshirish esa, soliqqa tortishning
avtomatlashtirilgan jarayonida korruptsiyani kamaytirshga yordam beradi.
Sun'iy intellekt yordamida avtomatlashtirilgan komp`yuterlar soliq ma'lumotlarini
prognoz va tahlil qilish uchun sarf-xarajatlarni kamaytirishda ham
katta
imkoniyatga ega. Bunday ma'lumotlardan foydalanib yillik o'zgarishlarni kuzatib
borish va mablag'larni tejash mumkin.
Raqamli texnologiyalar taraqqiy etgan asrda eng muhum omil bu ma'lumotlar
hisoblanadi. Ularni to'plab, o'rganishlar asosida xulosalar chiqarishda Big
Data texnologiyasining ahamiyati katta. Undan qo'pincha salmoqli
ma'lumotlarning prognozli tahlillariga yoki ma'lumotlardan qiymat chiqarib
olishning boshqa usullariga murojaat qilishda ham foydalaniladi. Big Data
texnologiyalaridan olinadigan daromadlar yildan yilga o'sib bormoqda. U 2019-
yilda 189,1 milliard dollarni tashkil etgan bo'lsa, 2022-yilda 274,3 milliard
dollarga etishi kutilmoqda. AQSH, Avstraliya kabi mamlakatlarda katta hajmli
ma'lumotlar texnologiyalarini rivojlantirish va moliyalashtirish bo'yicha
maxsus
davlat dasturlari ishlab chiqilgan.
Avstraliyaning dasturi — "Smarter Data" aqlli ma'lumotlar deb nomlanadi, U
xatarlarni baholash, tahlil qilish, soliq to'lovchilarning doimiy ravishda yangilanib
turadigan profillarini yaratish, ma'lumotlardan turli maqsadlarda foydalanishni
avtomatlashtirish, shuningdek, mazkur tahlil jarayonlari uchun katta hajmli
ma'lumotlardan foydalanishga asoslangan. Mazkur texnologiya Blokcheyn
texnologiyasi bilan birgalikda qo'llanganda katta miqdordagi operatsiyalarni
bajarish, QQSni (manfiy summasini) qaytarish va transchegaraviy operatsiyalarni
kuzatish mumkin bo'ladi.
Davlatimiz rahbarining yuqorida qayd etilgan “Sun'iy intellekt texnologiyalarini
jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to'g'risida’’gi
hamda Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 5-iyundagi “Soliq ma'muriyatchiligida
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishga doir
qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida”gi qarorlariga asosan, 2022-yilning may
oyiga borib, soliq sohasida yuridik shaxslarning soliq tushumlarini tahlil qilish,
soliq to'lovlaridagi tafovutlarni aniqlashda sun'iy intellekt texnologiyalarini
qo'llash dasturiy ta'minotni ishlab chiqish va tajriba-sinov loyihasini joriy etish
belgilangan, 2023-yil iyuniga
kelib esa, katta hajmdagi ma'lumotlarni boshqarish
va tahlil qilish imkonini beruvchi “Big Data” texnologiyalarini yo'lga qo'yish
mo'ljallanmoqda.
Ma'lumotlarga ko'ra 2015-2016-yillarda Moliya vazirligining g'aznachilik
departamenti va Davlat soliq qo'mitasi bilan hamkorlikda byudjetdan tashqari
mablag'larni to'g'ridan-to'g'ri Moliya vazirligi g'aznachiligiga tushirishni yo'lga
qo'yish maqsadida ma'lumotlar markazi serverlarining bir qismi yangilagan, biroq
mazkur elektron qurilmalar bugungi kunga kelib ancha eskirgan.
Shu nuqtai nazardan, mamlakatimizda coliq tizimiga Big Data texnologiyasini
joriy etish muddatlarini yanada jadallashtirish zarur. Agar u blokcheyn
texnologiyasi birgalikda qo'llansa, tizim serverlarida zo'riqishlar yuzaga
kelishi
kamayadi hamda ma'lumotlarni uzatish tezlashadi. Chunki, blokcheyn
ma'lumotlarni serverlarda emas, tarmoq bo'ylab saqlaydi.
2021-yilning 28-aprel kuni Vazirlar Mahkamasining “Mahsulotlar (tovar va
xizmatlar) yagona elektron milliy katalogini joriy etish, tadbirkorlik sub'ektlari
o'rtasida tuzilgan shartnomalarni elektron ro'yxatdan o'tkazish va tovar-moddiy
boyliklarni olish uchun ishonchnomalarni elektron rasmiylashtirish chora-tadbirlari
to'g'risida”gi qarorining qabul qilinishi bu yo'ldagi yana bir muhim qadam bo'ldi.
Shu yilning 1-iyunidan tatbiq etiladigan bu xizmatlarning xo'jalik yurituvchi
subyektlar o'rtasida elektron ma'lumotlarning tizimli va izchil almashinuvini
ta'minlash, birlamchi buxgalteriya hujjatlarini avtomatlashtirish hamda soliq
to'lovchilarga soliq yukini keskin kamaytirish imkoniyatini yaratishi ko'zda
tutilgan Prezidentimizning “Sun'iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish
uchun shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to'g'risida’’gi qaroriga ko'ra,
joriy
yilning 1-martidan Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish
vazirligi huzuridagi Raqamli texnologiyalar va sun'iy intellektni rivojlantirish
ilmiy-tadqiqot institutining tashkil qilinishi “Raqamli O'zbekiston – 2030”
strategiyasini har tomonlama amalga oshirishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlarni
tashkil qilish hamda iqtisodiyot tarmoqlari, ijtimoiy soha va davlat boshqaruvi
tizimida sun'iy intellekt texnologiyalarini joriy qilish; mazkur yo'nalishda
fundamental va amaliy ilmiy tadqiqotlarni olib borishdagi ahamiyati katta bo'ladi.
Nazarimizda, shu bilan birgalikda, raqamli texnologiyalarning shiddat bilan
rivojlanishi va sohaning malakali mutaxasislarga ehtiyojini oshishi oliy ta'lim
muassasalarida “Soliq va raqamli texnologiyalar” bo'yicha alohida o'quv
yo'nalishini tashkil etilishni taqozo etmoqda. Bu eng avvalo, tizimning salohiyatli
kadrlar bilan ta'minlanishiga yanada keng yo'l ochadi.
Jahon tajribasi ko'rsatib turibdiki, sun'iy aql va Big Data texnologiyalari nainki
soliq idoralari ishini jadalashtirishga, shu bilan birga, “elektron hukumat” faoliyati
samaradorligining oshishini hamda mamlakatda “raqamli iqtisodiyot”ning
rivojlanishiga va
eng muhimi, yashirin iqtisodiyot ulushini qisqartirishga ham
yordam beradi.
