87
13-MAVZU
TURLI TABIIY-IQLIM SHAROITIDA
AVTOMOBILLARDAN FOYDALANISHNI TA'MINLASH
REJA
1. Avtomobillardan har xil iqlim sharoitida foydalanishda, uning ishlash
qobiliyatiga va mustahkamlik ko'rsatkichlarini o'zgarishiga ta'sir etuvchi omillar.
Avtomobillarni ishlash sharoitiga moslashtirish.
2. Sovuq iqlim sharoitida avtomobillarni saqlash
va saqlash anjomlaridan
foydalanishning samarali usullari. Avtomobillarni ochiq holda saqlash usullari va
anjomlari. Avtomobil dvigatellarini ishdan oldin va uzluksiz isitish. Sovuq iqlim
sharoitida avtomobil agregatlarini issiq sharoitda saqlab turish usullari. Avtomobillarni
guruxiy va yakka holda
saqlash turlari va anjomlari, hamda ulardan foydalanish.
Dvigatelni isitmasdan turib, sovuq holda o't oldirish.
3. Issiq iqlim va tog' sharoitlarda foydalanishning o'ziga xos xususiyatlari. Bu
sharoitlarda avtomobillarning puxtaligiga ta'sir qiluvchi omillar. Avtomobillar ishga
yaroqli holda ushlab turish uchun ko'riladigan chora tadbirlar.
Adabiyotlar
1.Автомобиллар техник эксплуатацияси. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус
таълим вазирлиги автотранспорт олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик сифатида тавсия
этган. Проф. Сидиқназаров Қ.М. умумий таҳрири остида, Тошкент “VORIS-NASHRIYOT”, 2008.
– 560 б.
2. O.Hamraqulov, Sh.Magdiyev. Avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi.
Toshkent, 2005 yil.
3. Sidiqnazarov Q.M., Magdiyev SH.P. Transport vositalarining texnik ekspluatatsiyasi fani
bo'yicha laboratoriya ishlarini bajarish uchun uslubiy qo'llanmalar to'plami. TAYI, ATE kafedrasi, 2008 y.
1.MDH davlatlari avtomobil zavodlarida ishlab chiqarilgan va chiqarilayotgan
avtomobillarning
ko'pchiligi
me'riy
iqlim
sharoitida
ekspluatatsiya
qilishga
mo'ljallangandir. Me'yoriy iqlim sharoitidan boshqa sharoitlar (me'yoriy issiq, me'yoriy
issiq namlik, issiq namlik, issiq quruq, juda issiq quruq, me'yoriy sovuq, sovuq va juda
sovuq)
ATni ishlashida, ularni saqlashda, TXK va T da o'zgacha sharoit yaratadi. Bu
sharoit rejalashda, me'yorlashda va texnik foydalanishda ba'zi bir o'ziga xos o'zgarishlarni
hisobga olishga majbur etadi.
O'zgacha sharoitlar bir necha omillar yig'indisini hisobga olishni taqazolaydi.
Shimoliy va sharqiy rayonlar iqlim sharoiti faqat sovuq iqlimi bilangina xarakterlanib
qolmay balki, sovuq shamollari va juda og'ir yo'l sharoitlarini (qishda qor uyumlari, eng
past yo'l kategoriyalarida ishlash, yo'l qoplamlari yo'q) ham o'z ichiga oladi.
Issiq quruq va juda issiq quruq tabiiy rayonlar issiq iqlim bilan bir qatorda quyosh
radiaktivligi va havoning yuqori changligi bilan farq qiladi.
Ko'pgina o'zgacha sharoitdagi rayonlar yangi o'zlashtirilayotgan, TXK, JT va
saqlash uchun juda kam sharoit yaratilgan joylar hisoblanadi.
88
Bu sharoitlarda transport jarayonini va avtomobillardan
texnik foydalanish
samaradorligini oshirish uchun quyidagi usullar qo'llaniladi:
a) shu sharoitlarga moslab ishlab chiqarilgan avtomobillardan foydalanish;
b) texnik foydalanish ko'rsatgichlarining me'yorini shu sharoitga qarab
korrektirovka qilish;
v)avtomobillarni o't oldirish, saqlash turlari va apparatlarni moslab ishlatish.
Shimol sharoitiga moslab ishlab chiqarilgan avtomobillar quyidagi talablarga javob
berishi kerak:
- -60
°S gacha sovuqlikda buzilmasdan ishlashi;
- kabinalari isitiladigan va issiqlikni saqlovchi materiallar bilan qoplanganligi;
- oldingi oynakni ichki isitish moslamasi bo'lishi;
- sovuq sharoitda dvigetelni qiynalmasdan o't oldirish mumkinligi;
- sovuqqa chidamli shinalar, rezina-texnik maxsulotlar va detallar bilan
ta'minlanganligi;
- sovuq iqlim sharoitida maxsus yonilg'i, moylovchi yog'lar va boshqa suyuqliklar
ishlatilishi kerak.
Issiq iqlim sharoitiga moslab ishlab chiqilgan avtomobillar uz-luksiz yopiq sovutish
tizimiga ega bo'lishi kerak. Bu tizim o'z navbatida sovutish suyuqligini parlanib
ketishidan
saqlaydi, hamda moy sovitish sovitgichi bo'lishi kerak. qumlik va saxroda
ishlaydigan avtomobillarning havo tozalagichi maxsus tayyorlangan bo'lishi kerak. Bu
avtomobillarda qo'llaniladigan shinalar, rezina-texnik materiallar,
polimerlardan
tayorlangan detallar issiq iqlim sharoitida buzilmasdan ishlashini ta'minlash kerak.
Akkamullyator batareyalari eng kam qiziydigan yerga joylashtirilishi, haydovchi va
yo'lovchilar xonalari issiqlikdan himoya qilish materiallari bilan qoplangan bo'lishi kerak.
Yo'lovchilar kuzovi va haydovchi kabinasi havo almashtirgich yoki kondetssionerlar bilan
jihozlanishi zarur. Tashqi bo'yoqlar yorug' ranglar (oq, sut rang va h.k) bilan bajarilishi
kerak.
Yuqori tog' sharoitlarda ishlatiladigan avtomobillar maxsus loyihalashtirilgan
bo'lib, bu sharoitlarda dvigatel quvvatini kamayib ketmasligi ta'minot va o't oldirish tizimi
takkomillashtirilgan, maxsus uzatmalar qutisi o'rnatilgan, tormoz tizimida esa
sekinlashtirgichlar qo'llanilgan bo'lishi kerak.
