|
Fizikada sinfdan tashqari mashg'ulotlar turlari
|
| bet | 4/6 | | Sana | 19.12.2023 | | Hajmi | 114,07 Kb. | | #123264 |
Bog'liq KURS ISHI2.2 Fizikada sinfdan tashqari mashg'ulotlar turlari.
O’quvchilarga ta'lim-tarbiya berishda va ularni rivojlanishida fizikadan uyushtiriladigan sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati kattadir.
Fizikadan sinfdan tashqari ishlar deganda, darsdan tashqari sharoitda, bevosita fizika o’qituvchisining rahbarligida, reja asosida ma’lum maqsadni ko’zlab, o’quvchilarning hohishlarini hisobga olgan holda uyushtiriladigan mashg’ulot nazarda tutiladi.
Sinfdan tashqari ishlarni uyushtirishda o’quvchilarning ta'lim olishi, tarbiyalanishi va rivojlanishi dielektrik birlikda hal etilishiga alohida ehtibor beriladi. bu ishlar bir necha tashkiliy elementlar (maqsadi, vazifasi, mazmuni, shakli, xili, tashkil etish metodi) dan tashkil topadi.
Fizikadan sinfdan tashqari ishlarning maqsadini belgilashda quyidagilar hiso olinadi:
o’quvchilarning bilim darajasi;
o’quvchilarning bilishga qiziqishi;
uning o’quv mehnat faoliyatidagi o’ziga xos xususiyatlari;
aqliy taraqqiyot darajasi;
shaxs sifatida shakllanish darajasi;
kasbga yo’naltirish.
Sinfdan tashqari ishlarning maqsadlaridan kelib chiqqan holda vazifalari belgilanadi. Ular sinfdan tashqari ishning mazmuniga ko’ra quyidagilarga bo’linadi:
o’quvchilar ilmiy dunyoqarashini rivojlantirish;
o’quvchilarni umumiy ta'lim olish yo’nalishini rivojlantirish;
o’quvchilarning umumtexnikaviy rivojlanishini tahminlash;
o’quvchilarning shaxsiy qobiliyatini rivojlantirish;
o’quvchilarda amaliy ko’nikma va malakalarni shakllantirish;kasbga yo’naltirish vazifasi.Bu didaktik vazifalarga mos holda, sinfdan tashqari ishlar tashkil etiladi.O’quvchilarning sinfdan tashqari ishlarining mazmunini tanlash muhim ahamiyatga ega.Umumiy o’rta ta'lim maktab o’quvchilari fizikadan hali chuqur va mustahkam bilimga ega emasligini, mustaqil ishlash qobiliyati ham yetarli shakllanmaganligi hamda ularning yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda sinfdan tashqari ishlarning mavzusi va mazmunini tanlashda uning ilmiyligiga emas, balki uning amaliyligiga asosiy e'tibor qaratish kerak.Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari talabalari bilan o’tkaziladigan sinfdan tashqari ishlarni mavzu va mazmunini belgilashda avvalam bor ularning ilmiyligiga hamda talabalarning bo’lajak kasblarini hisobga olgan holda yondoshish zarur.
O’quvchilarni mehnatga ongli munosabatda bo’lish ruhida tarbiyalash ta'lim-tarbiya jarayonining vazifalaridan biridir. Bu masalani hal etishda sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati muhimdir. Sinfdan tashqari mashg’ulotlar davomida uyushtiriladigan tajriba va kuzatishlar umumiy mehnat va amaliy ko’nikmalar hosil qilishda katta imkoniyatga ega.Sinfdan tashqari uyushtiriladigan ishlarning qaysi turi bo’lishidan qatiy nazar o’quvchilarda estetik didni rivojlantirish borasida ham o’qituvchi ish olib borishi zarur. Shuningdek, mashg’ulotlar jarayonida o’quvchilarni tabiatga, tabiat go’zalligiga muhabbat hissini uyg’otishni ham o’qituvchi yodidan chiqarmasligi kerak.O’quvchilarni vatanparvarlik va baynalminallik ruhida tarbiyalash borasida ham fizikadan uyushtirilgan sinfdan tashqari ishlar katta imkoniyatga ega. Buyuk mutafakkirlarimizdan Ibn-Sino, Beruniy, Ulug’bek va boshqalarning qilgan ishlarini, ularning hayotlaridan lavhalarni yoki bo’lmasa XX asrda fizika sohasida U. Aripov, S. Azimov, R. Bekjonov va boshqa vatanimiz olimlari qilgan ishlarni sinfdan tashqari o’tkaziladigan tadbirlarda ko’rsatish, devoriy gazetalarda mahlumotlar berish yaxshi samara beradi. Shuningdek, keyingi paytlarda vatanimiz fizik olimlari boshqa mamlakatlar olimlari bilan hamkorlikda ishlab erishayotgan yutuqlari haqida, bu yutuqlar turli millat vakillarining xamkorlikdagi ishining natijalari ekanligini o’tkaziladigan tadbirlar orqali o’quvchilar ongiga yetkaza olsak maqsadga erishgan bo’lamiz.Maktablarda tashkil etiladigan hamda o’tkaziladigan sinfdan tashqari mashg’ulotlar o’quvchilarning umumiy tahlim va politexnik saviyasini oshirish, vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ijodiy tashabbuskorligini oshirish uchun keng imkoniyatlar ochib beradi. Shuningdek, o’quvchilarning fizika darsiga bo’lgan qiziqishini orttiradi. Sinfdan tashqari ishlar o’quvchilarning qiziqishlarini hisobga olgan holda tashkil qilinadi. Fizikadan tashkil etiladigan sinfdan tashqari ishlardan biri to’garaklardir. Fizikadan to’garaklarni nafaqat maktabda, shuningdek akademik litsey, kasb-hunar kollejlarida ham tashkil etilsa, nur ustiga a'lo nur bo’ladi. O'quvchilarni darsdan tashqari fan to'garaklari va fizik kechalarini tashkillashtirish.
Fizikadan o’tkaziladigan to’garak ishining eng qimatlisi shuki, bunda o’quvchilar o’z bilimlarini amalda qo’llashni o’rganadilar, hayotga ishlab chiqarish mehnatida ishtirok etishga tayyorlanadilar.Fizika to’garagining mazmuni masalasi eng muhim hisoblanadi. Ko’pincha o’qituvchi to’garak uchun qandaydir qisqa, texnik sohalarni - radiotexnika, kinotexnika va xokazolarni tanlaydi. Fizika o’qituvchisi rahbarlik qiladigan to’garak ishi o’quvchilarning to’garakdagi ishini fizikani o’qitish bilan to’laroq bog’lash imkoniyati bo’lishi uchun ko’proq fizika va texnika tematikasi bo’yicha olib boriladi. Fizika-texnika to’garagini tashkil etish bilan o’qituvchi o’quvchilarning shaxsiy qiziqishlarini hisobga olishi, rejalashtirayotgan to’garak faoliyatini ular bilan birga tashkillashtirishi, mavzularning zamonaviyligi katta ahamiyat kasb etadi. Ma'lumki, o’quvchilarni avtomatika, radio, yadro energiyasi, yarim o’tkazgichlar, raketa-texnikasi, kosmanavtika informatika kabi masalalar qiziqtiradi. Ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan to’garak ishlari o’quvchilarni ayniqsa, qiziqtiradi.To’garak-bu sinfdan tashqari ishning muntazam shaklidir. Unda avvaldan tayyorlangan dastur asosida o’quvchilar qo’shimcha mahlumotlar to’plamini oladilar, mavjud bilim va ko’nikmalarini chuqurlashtiradilar, hamda mustahkamlaydilar. Fizika to’garaklari tartibli ravishda o’tkaziladigan mashg’ulot hisoblanadi.
To’garak a'zolari o’zgarmas bo’lib, to’garak a'zolarining umumiy majlislarida qabul qilingan dastur va jadval bo’yicha ishlaydi.
O’qituvchiga darsga nisbatan sinfdan tashqari mashg’ulotni o’tkazish qiyinroq sinfdan tashqari ish o’qituvchidan katta ijodiy tashabbuskorlikni va amaliy tayyorgarlikni talab qiladi.Fizika o’qitishdagi ilg’or metodlar, yangiliklar sinfdan tashqari mashg’ulotlarda paydo bo’lgani tasodifiy emas.
Frontal laboratoriya ishlari, fizikadan praktikum ishlari, eksperimental masalalar, o’quv filmlaridan foydalanish sinfdan tashqari mashg’ulotlar orqali kiritilgan, ya'ni fizika xonasini elektr simlarini o’tkazib jihozlash, qo’ng’iroqlarni avtomatik chalish, magnitofonni o’chirish, ulashni avtomatik boshqarish, maktabni radiolashtirish, radiouzel orqali chiqib o’quvchilarga murojaat qilish va h.k.
To’garak g’oyalarini o’quvchilar yaxshi tushunib olishlari, to’garak olib borilayotgan ish mavzusini yaxshi o’rganishlari uchun maktab fizika to’garagining bosh mavzusi kelajagi bor, uzoqroq muddatga (bir yilga yoki bir necha yilga) mo’ljallangan bo’lishi kerak.Fizikadan to’garak maktab rahbarining buyrug’iga binoan tashkil etiladi.
O’quv yili boshida fizika o’qituvchisi maktabda fizikadan to’garak tashkil etilayotganligini, to’garakning bir necha tematikasi, o’tkazilish kuni, o’tkazilish vaqti, xonasi haqida bir necha kun avval e'lon yozib qo’yadi. To’garak a’zolari 10-15 kishidan iborat bo’lishi kerak. o’qituvchi o’quvchilar qiziqishini hisobga olib, mavjud bo’lgan to’garak dasturlaridan o’quvchilar hoxishi bilan birini tanlaydi.
O’qituvchi o’quvchilar bilan to’garakni qaysi kuni qanday vaqt oralig’ida o’tkazilish kerakligini kelishib olishadi.To’garak texnikaning so’nggi yutuqlari asosida tashkil etilishi shunga asosan fizika va texnika to’garagi nomi berilishi ham mumkin. Bu holda to’garak dasturi fizika, kosmanavtika, informatika, radiotexnika, elektrotexnikaning so’nggi yutuqlari asosida tashkil etiladi va o’tkaziladi.
Quyida fizikadan tashkil etilgan va o’tkazilgan bir necha to’garaklar dasturini keltiramiz.Fizika kechalari – bu maktabda sinfdan tashqari ishni avj oldirib borish uchun ko’p mehnat talab qiladigan samarali tadbirlardan biridir.Ular fizikaning ko’p sohalari bo’yicha o’quvchilar bilimlarini chuqurlashtirish va kengaytirishga xizmat qiladi. Ko’pchilik o’quvchilarni ishtirok etishi talab qilinadi. Ayrim o’quvchilar dokladlar, boshqalari tajribalar tayyorlaydilar, uchinchilari devoriy gazeta chiqaradilar, to’rtinchilari kecha o’tkaziladigan zalni bezash bilan shug’ullanadilar, beshinchilari mehmonlarni kutish bilan va xokazolar bilan shug’ullanadilar. Kechani o’tkazishga o’quvchilarning ko’p tayyorgarlik ko’rishi ularning jamoa bo’lib birlashishlariga yordam beradi. Bu jamoa sinfdan tashqari ishlarning yuqori shakli – fizika to’garaklarining yadrosi bo’lib qoladi.
Hamma ommaviy tadbirlar singari fizika kechalari yaxshi o’ylab ko’rishni, aniq tashkil etishni talab qiladi. Kechaning mavzusi, uning ayrim bosqichlarining ketma-ketligi, davomiyligi, zalni bezatish, dokladlarning mazmuni, demonstratsion tajribalar, asboblar, modellar tanlash, devoriy gazetalar chiqarish-bularning hammasi aniq ishlangan va tayyorlangan bo’lishi kerak. fizika kechalarining mavzulari turlicha bo’ladi.Kecha fizika kursining qandaydir bo’limiga yoki mavzusiga, fan va texnikaning katta yutug’iga, ajoyib sanalarga (radio kuni, kosmanavtika kuni), vatanimizdagi va chet eldagi ulug’ fiziklarning hayoti va faoliyatiga, to’garak ishlarining natijalariga, shuningdek, tajribalarga, paradokslarga, qiziqarli fizikaga bag’ishlangan bo’lishi mumkin.
Fizika bo’limlariga bag’ishlangan kechalar o’quvchilar bilimini chuqurlashtirish vositasi bo’lib xizmat qiladi. Quyida 7-sinfdan o’tkazilgan “Assalom fizika” kechasining qisqacha mazmuni hamda 9-sinf o’quvchilari bilan “Zuxro yulduzi” va “Ona zamin” komandalari o’rtasidagi bellashuvning mazmuni beriladi.
Quyida “Assalom fizika” kechasining qisqa matni beriladi.
1-o’quvchi: Stol ustida turgan fizik asboblardan menzurkani to’ing, vazifasini tushuntiring.
2-o’quvchi: Menzurkani qo’liga oladi va uning hajmini, o’lchashdagi vazifasini tushuntiradi.
1-o’quvchi: Kishi tanasining harorati qanday asbob bilan o’lchanadi?
2-o’quvchi: Termometr kashf etilgunga qadar tana harorati qo’l bilan aniqlangan, keyinchalik esa termometr bilan o’lchanadi deb termometrni ko’rsatadi.
1-o’quvchi: Adialak qanday asbob, vazifasichi?
2-o’quvchi: Adialak jismlar sirtining tekisligini aniqlaydigan fizik asbobdir.
1-o’quvchi: Kuchni qanday asbob bilan o’lchanadi, uni to’ing va qaerlarda ishlatilishini tushuntiring?
2-o’quvchi: kuch dinamometr bilan o’lchanadi. U muskul kuchlarini aniqlashda, ikki jism orasidagi tortishish kuchini aniqlashda ishlatiladi.
SHunga o’xshash savollar davom ettiriladi. Savol-javob, munozaralarda kim ko’proq ball yig’sa, shu o’quvchi g’olib hisoblanadi.O'quvchilarni darsda va darsdan tashqari vaqtlarida mustaqil ishlarida har xil fan to'garaklariga,fizika to'garaklariga,fizika kechalariga va ularni ilmiy dunyoqarashini boyitish maqsadida ularni fizikani ko'p sohalari bo'yicha chuqur bilim olishlari uchun maktablarda talim muassasalarida har bitta fan uchun fan to'garaklari,fan kechalari tashkillashtirilib kelinmoqda.
Ota-onalar bilan o'qituvchilar birgalikda ish olib borishi o'sib kelayotgan o'spirin avlodni kamol topishida katta rol o'ynaydi..Fizika fani juda ham qiziqarli fan bo'lib,u o'zining ichiga ko'pgina fanlarni qarab olganligi va tabiat bilan bog'liqligi,o'quvchilarni aqliy dunyoqarashini shakillantirishi,mantiqiy fikrlash doirasini kengaytirishi bilan boshqa fanlardan ajralib turadi.
Sinfdan tashqari ishlarni uyushtirishda o'quvchilarning ta'lim olishi,tarbiyalanishi va rivojlanishi dielektrik birlikda hal etishiga alohida e'tibor beriladi.Bu ishlar bir necha tashkiliy elementlardan tashkil topadi.
Fizikadan sinfdan tashqari ishlarning maqsadini belgilashda quyidagilar hisobga olinadi:
-o'quvchilarni bilim darajasi;
-o'quvchilarni bilishga qiziqishi;
-uning o'quv mehnat faoliyatida o'ziga xos xususiyatlari;
-aqliy taraqiyot darajadi;
-shaxs sifatida shakillanishi;
-kasbga yo'naltirish.
O'quvchilarning sinfdan tashqari ishlarining mazmuni tanlash muhim ahamiyatga ega.Umumiy o'rta ta'lim maktab o'quvchilari fizikadan hali chuqur va mustahkam bilimga ega emasligini,mustaqil ishlash qobilyati ham yetarli shakillamanganligi hamda ularning yosh xususiyatidan kelib chiqqan holda sinfdan tashqari ishlarining mavzusi va mazmunini tanlashda uning ilmiyligiga emas,balki ahamiyatligiga asosiy e'tibor qaratish kerak. Sinfdan tashqari mashg'ulotlar:misol uchun fizika to'garagi -bu sinfdan tashqari ishning muntazam shaklidir.Unda avvaldan tayyorlangan dastur adosida o'quvchilar qo'shimcha ma'lumotlar to'plamini oladilar,mavjud bilim va ko'nikmalarni chuqurlashtiradi.Fizika to'garagi tartibli ravishda o'tkaziladigan mashg'ulot hosoblanadi. Bundan tashqari fizika kechalari-bu maktabda sinfdan tashqari ishni avj oldirib borish uchun ko'p mehnat talab qiladigan samarali tadbirlardan bori.Ular fizikaning ko‘p sohalari bo'yicha o'quvchilar bilimini chuqurlashtirish va kengaytirishga xizmat qiladi.O'quvchilarni sinfdan tashqari bo'sh vaqtlarini shular kabi fan to'garaklari , fan kechalari kabilar bilan mazmunli va foydali o'tkazish juda ham muhim. Shuning uchun bu faoliyatni to'xtatmasdan yanada takomillashtirishimiz zarurdir. O'qituvchining darsdan tashqari o'quv faoliyati. "Sinfdan tashqari ishlar" tushunchasi Rossiya pedagogik entsiklopediyasida "darsdan tashqari ishlar" "maktabdagi o'quv jarayonining ajralmas qismi, o'quvchilarning bo'sh vaqtlarini tashkil qilish shakllaridan biri" deb belgilangan. Sinfdan tashqari mashg'ulotlar ko'plab o'qituvchilar, metodistlar va olimlardan doimiy e'tiborni jalb qildi.Uslubiy adabiyotlarda darsdan tashqari ishlarning ko'plab ta'riflari mavjud. Ko'pgina mualliflarning fikricha, darsdan tashqari ishlar o'quv rejasi va majburiy dasturdan tashqarida amalga oshiriladigan o'quv jarayoni, o'qituvchilar va talabalar yoki qo'shimcha ta'lim muassasalari xodimlari va talabalari tomonidan ixtiyoriy ravishda, albatta uning barcha ishtirokchilarining manfaatlarini hisobga olgan holda, ajralmas qism. o'quv jarayonining bir qismi.
Sinfdan tashqari ishlarning mohiyati maktab o'quvchilarining darsdan tashqari vaqtlardagi faoliyati o'qituvchining tashkiliy va rahbarlik roli bilan belgilanadi. Ammo bu tashkilot shunday amalga oshiriladiki, talabalarning ijodi va tashabbusi doimiy ravishda ko'zga tashlanib turishi kerak.
Bu boradagi darsdan tashqari ishlar zamonaviy maktab uchun katta ahamiyatga ega. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy hayotini qayta qurish sharoitida yangi turdagi shaxsni tarbiyalashda darsdan tashqari ishlarning ahamiyati kuchaymoqda. Ushbu ish tashabbuskorlik, faollik, ijodkorlik, o'zini rivojlantirish qobiliyati, o'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini tarbiyalash kabi shaxsiyat xususiyatlariga hissa qo'shadi.
Sinfdan tashqari ishlar, bir tomondan, integral fazilatlar va ishlashning qonuniyatlariga ega bo'lgan pedagogik tizim, ikkinchi tomondan, bu milliy ta'lim tizimining ajralmas qismidir. Shu sababli, darsdan tashqari ishlar metodologiyasining markaziy muammolaridan biri har doim ta'lim jarayoni yaxlitligining asosiy pedagogik qiyinchiliklarining o'ziga xos versiyasi sifatida dars va darsdan tashqari mashg'ulotlar o'rtasidagi bog'liqlik bo'lgan.
Turli fanlar bo'yicha darsdan tashqari mashg'ulotlar maqsadlarining ko'plab ta'riflari mavjud Bir nechta maktab fanlari bo'yicha darsdan tashqari ishlarning ro'yxatdagi maqsadlaridan ko'rinib turibdiki, ushbu fan bo'yicha bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, yuqorida sanab o'tilgan barcha mavzularda darsdan tashqari ishlar uchun muhim bo'lgan umumiy maqsaddir. Shuni ham ta'kidlash mumkinki, sinfdan tashqari ishlar o'z oldiga juda muhim vazifani qo'yadi - bu talabaning ijodiy shaxsini shakllantirish va rivojlantirish. Ammo sinfdan tashqari ishlarning sanab o'tilgan maqsadlari o'rtasida ba'zi maktab mavzulari doirasida faqat shu fanga xos maqsadlar mavjudligi yaqqol ko'rinib turibdi.
Ushbu fan bo'yicha darsdan tashqari ishning maqsadi bir qator muammolarni hal qilishni talab etadi, ularga mualliflar quyidagilarni kiritadilar:- mavzu bo'yicha kognitiv ishtiyoqni shakllantirish;- maktab mavzusini hayot bilan bog'lash - o'rganilayotgan mavzu mazmunini chuqurlashtirish va kengaytirish;- talabalarning qobiliyatlarini rivojlantirish;- shaxsiy yondashuvning timsoli;- mavzu bo'yicha darsdan tashqari mashg'ulotlarni kasbiy tashkil etish - axborot manbalaridan foydalanish ko'nikma va malakalarini oshirish.Ammo mavzu bo'yicha darsdan tashqari ishlarning yakuniy maqsadlari va vazifalari o'qituvchining mavzuning o'ziga xos xususiyatlari va imkoniyatlariga muvofiq belgilanishi va o'zgartirilishi mumkin. Adabiy manbalarni o'rganishda maktabdan tashqari ishlarning barcha maktab fanlariga xos bo'lgan umumiy printsiplari, shuningdek faqat ushbu fanga xos bo'lgan printsiplar mavjudligini aniqlash mumkin edi. Adabiy manbalarni tahlil qilishda maktabdan tashqari ishlarning umumiy printsiplari ta'kidlandi, ular barcha maktab fanlariga xos bo'lgan - ixtiyoriylik (o'quvchilarning darsdan tashqari ishlarda rolni olish istagini hisobga oladigan printsip), o'quvchilarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda (o'quvchilar qiziqishlari va belgilar xususiyatlarining yo'nalishi bo'yicha tafovutlarni hisobga olgan holda) Sinfdan tashqari ishlarning printsiplarini ko'rib chiqing. Sinfdan tashqari ishlarning eng asosiy vazifalaridan biri bu talabalarning bilimga bo'lgan qiziqishini rivojlantirishdir. Agar ish beixtiyor, qiyin sharoitlarda bajarilsa, bunday g'ayrat paydo bo'lmaydi. Shuning uchun ixtiyoriylik printsipi darsdan tashqari ishlarning eng asosiy printsiplaridan biridir. Talaba mavzu bo'yicha darsdan tashqari mashg'ulotlarda biron bir majburlashsiz qabul qilish uchun samimiy istak bildirishi kerak. Umumiy rivojlanish darajalari, qiziqishlar yo'nalishi va fe'l-atvor xususiyatlari jihatidan talabalar bir-birlaridan farq qilishi aniq. Shuning uchun o'quvdan tashqari mashg'ulotlarni tashkil qilishda talabalarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish printsipi asosiy hisoblanadi. Bu sizga har bir talabaning rivojlanish darajasini hisobga olishga imkon beradi va shu asosda har bir talaba bilan olib boriladigan ishlarning barcha turlarini moslashtirishga imkon beradi.
Har qanday maktab mavzusini o'qitishda bo'lgani kabi, darsdan tashqari mashg'ulotlarda ham mazmun hal qiluvchi bo'lib, u tasodifiy tanlanadi. Sinfdan tashqari ishlar mavzusi juda xilma-xil.
Sinfdan tashqari ishlarda boshqa har qanday narsalarga qaraganda, o'qituvchining shaxsiyati, dunyoqarashi, qiziqishlari, nazariy va axloqiy yuklarining ta'siri namoyon bo'ladi.- ilmiy xarakter (maktab mavzusi va fan mazmuni o'rtasida ma'lum bir bog'liqlikni o'rnatadi) - foydalanish imkoniyati (tarkib o'quvchilarning yosh xususiyatlariga mos kelishi, maktab o'quv dasturidan uzoqda bo'lmasligi, bilimga, qo'shimcha adabiyotlar bilan ishlashga, ilmiy-tadqiqot ishlari uchun g'ayratga undashi kerak) - dolzarbligi va amaliy ahamiyati (hayot bilan bog'liqligi) - ko'ngil ochish (darsdan tashqari mashg'ulotlar davomida talaba qiziqarli bo'lishi kerak).Ta'lim va tarbiya o'quvchi shaxsining shakllanishi va har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydigan yagona pedagogik jarayondir. Tajriba shuni ko'rsatadiki, pedagogik vazifalar faqat dars davomida o'quv va tarbiyaviy ishlarni organik ravishda uyg'unlashtirgan holda o'quvchidan tashqari darslarda maqsadli harakatlar bilan muvaffaqiyatli hal qilinadi, shuning uchun darsdan tashqari mashg'ulotlar haqli ravishda maktab ishining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi.
Ko'rinib turibdiki, fan bo'yicha darsdan tashqari ishlar o'quv dasturiga qo'shimcha ravishda o'quvchilar darsdan tashqari vaqtlarda o'qituvchining rahbarligi ostida ixtiyoriy ravishda bajariladigan tarbiyaviy ishlar deyiladi. O'qituvchi tomonidan boshqarilishi to'g'ridan-to'g'ri va boshqa muassasalar, talabalar, o'rta maktab o'quvchilari tomonidan taklif qilinadigan mutaxassislar yordamida amalga oshirilishi mumkin. O'qitishni rag'batlantirish usullaridan biri talabani darsdan tashqari mashg'ulotlarga jalb qilishdir. O'quvchilarni o'qitish va o'qitishdan tashqari sinfdan tashqari amaliy ishning amaliy, o'quv, umumiy ta'lim va rivojlanish ahamiyatini inobatga olgan holda, har bir o'qituvchi darsdan tashqari ishlar qanaqa ekanligini va uning qanday katta imkoniyatlarga ega ekanligini biladi.
Sinfdan tashqari ishlar o'quvchilar faoliyatini tashkil etish shakllaridan biri bo'lgan kompleksda o'quv va maktabdan tashqari mashg'ulotlaridagi muammolarni echishga mo'ljallangan maktabning o'quv jarayonining ajralmas qismi, asosiy o'quv dasturi.
Avvalo, maktabdan tashqari ishlarning maktabning pedagogik jarayonidagi o'rnini aniqlash kerak. Sinfdan tashqari ishlar - bu har xil faoliyat turlarining kombinatsiyasi bo'lib, bolaga tarbiyaviy ta'sir ko'rsatishning keng imkoniyatlariga ega: Birinchidan, turli darsdan tashqari mashg'ulotlar bolaning individual qobiliyatlarini har tomonlama ochib berishga yordam beradi, bu esa har doim ham darsda ko'rib chiqilishi mumkin emas.Ikkinchidan, har xil sinfdan tashqari mashg'ulotlarga qo'shilish bolaning shaxsiy tajribasini, uning insoniy faoliyatning xilma-xilligi haqidagi bilimlarini boyitadi, bola zarur amaliy ko'nikma va ko'nikmalarni egallaydi.
Uchinchidan, turli xil sinfdan tashqari tadbirlar bolalarning turli xil faoliyat turlariga qiziqishini, jamiyat tomonidan ma'qullangan samarali tadbirlarda faol ishtirok etish istagini rivojlantirishga yordam beradi. Agar bolada mehnatga barqaror qiziqish bo'lsa va u vazifalarni bajarishda muvaffaqiyat qozonishini ta'minlaydigan muayyan amaliy ko'nikmalarga ega bo'lsa, u holda u o'z faoliyatini mustaqil ravishda tashkil qila oladi.
To'rtinchidan, maktabdan tashqari mashg'ulotlarning turli shakllarida bolalar nafaqat individual xususiyatlarini namoyish etishadi, balki jamoada yashashni ham o'rganadilar. bir-biringiz bilan hamkorlik qiling, o'rtoqlaringizga g'amxo'rlik qiling, o'zingizni boshqa odamning o'rniga qo'ying. Bundan tashqari, har qanday tashqi mashg'ulot turi - ijodiy, kognitiv, sport, mehnat, o'yin - maktab o'quvchilarining jamoaviy o'zaro munosabatlari tajribasini ma'lum bir yo'nalishda boyitadi, bu umuman olganda katta tarbiyaviy samara beradi.
Sinfdan tashqari ishlar maktabdagi tarbiyaviy ishning ajralmas qismi bo'lganligi sababli, u ta'limning umumiy maqsadiga - bolaning jamiyatda yashash uchun zarur bo'lgan ijtimoiy tajribani o'zlashtirishga va jamiyat tomonidan qabul qilingan qadriyatlar tizimini shakllantirishga qaratilgan. Maktabdan tashqari tarbiyaviy ishning o'ziga xosligi quyidagi vazifalar darajasida namoyon bo'ladi:
1. Bolada ijobiy "I-kontseptsiya" ni shakllantirish, bu uchta omil bilan tavsiflanadi: a) unga nisbatan boshqa odamlarning mehribon munosabatiga ishonch; b) u yoki bu faoliyat turini muvaffaqiyatli o'zlashtirganligiga ishonch; c) o'zini qadrlash hissi. Ijobiy "I-kontseptsiya" bolaning o'ziga bo'lgan ijobiy munosabatini va o'zini o'zi hurmat qilishning ob'ektivligini tavsiflaydi. Bu bolaning shaxsiyatini yanada rivojlantirish uchun asosdir. Ta'lim faoliyatida ko'p sabablarga ko'ra har bir bolaning ijobiy "men-kontseptsiyasini" shakllantirish har doim ham mumkin emas. Sinfdan tashqari ishlar o'quv jarayonidagi cheklovlarni engib o'tish va bolaning o'zi haqida ijobiy tasavvurni shakllantirish imkoniyatini beradi.
2. Bolalarda hamkorlik, jamoaviy hamkorlik ko'nikmalarini shakllantirish. Erta ijtimoiy moslashuv uchun bola nafaqat o'ziga, balki boshqa odamlarga ham ijobiy munosabatda bo'lishi kerak. Agar bola ijobiy "men-tushuncha" mavjud bo'lsa, o'rtoqlari bilan muzokaralar olib borish, majburiyatlarni taqsimlash, boshqa odamlarning qiziqishlari va istaklarini inobatga olish, birgalikda harakatlarni amalga oshirish, zarur yordam ko'rsatish, nizolarni ijobiy hal etish, birovning fikrini hurmat qilish qobiliyatini shakllantirgan bo'lsa, unda uning kattalardagi faoliyati muvaffaqiyatli bo'ladi. ... To'liq ijobiy "o'z-o'zini tushuncha" faqat jamoaviy o'zaro ta'sirda shakllanadi.
3. Faoliyatning turli turlari bilan to'g'ridan-to'g'ri tanishish, bolaning shaxsiyati, zarur ko'nikma va qobiliyatlariga muvofiq ularga qiziqishni shakllantirish orqali bolalarda samarali, ijtimoiy ma'qullangan faoliyatga ehtiyojni shakllantirish. Boshqacha aytganda, maktabdan tashqari ishlarda bola foydali faoliyat bilan shug'ullanishni o'rganishi kerak, u bunday faoliyat bilan shug'ullanishi va mustaqil ravishda tashkil qilishi kerak 4. Bolalar dunyoqarashining axloqiy, hissiy, ixtiyoriy tarkibiy qismlarini shakllantirish. Maktabdan tashqari mashg'ulotlarda bolalar axloqiy me'yorlarni axloqiy tushunchalarni mohirona o'rganish orqali o'rganadilar. Emotsional soha ijodiy faoliyatda estetik namoyishlar orqali shakllanadi.
5. Kognitiv qiziqishni rivojlantirish. Sinfdan tashqari ishning ushbu vazifasi o'quv va darsdan tashqari mashg'ulotlardagi uzluksizlikni aks ettiradi, chunki darsdan tashqari ishlar darsdagi tarbiyaviy ishlar bilan bog'liq va oxir-oqibat o'quv jarayonining samaradorligini oshirishga qaratilgan. Maktabdan tashqari ishlarning yo'nalishi sifatida bolalarda kognitiv qiziqishning rivojlanishi, bir tomondan, o'quv jarayoniga "ishlaydi", ikkinchi tomondan, bolaga tarbiyaviy ta'sirni kuchaytiradi.
Sanab o'tilgan vazifalar sinfdan tashqari ishning asosiy maqsadiga erishishda asosiy yo'nalishlarni belgilaydi va umumiy qoidalar xususiyatiga ega. Haqiqiy tarbiyaviy ishlarda, ular sinfning xususiyatlariga, o'qituvchining o'zi, maktabdan tashqari barcha ishlar bilan bog'liq holda aniqlashtirilishi kerak. Sinfdan tashqari ishlarning maqsadi va vazifalari ajralmas pedagogik jarayonning funktsiyalariga o'ziga xos belgi beradi - o'qitish, o'qitish va rivojlantirish. Masalan, o'qitish funktsiyasi o'quv faoliyatidagi kabi ustuvorlikka ega emas. Sinfdan tashqari ishlarda u ta'lim va rivojlanish funktsiyalarini yanada samarali amalga oshirishda yordamchi rolini o'ynaydi. Sinfdan tashqari ishlarning o'qituvchilik funktsiyasi ilmiy bilimlar, ta'lim ko'nikmalari va qobiliyatlari tizimini shakllantirishda emas, balki bolalarni muayyan xulq-atvor ko'nikmalarini, jamoaviy hayotni va muloqot qobiliyatlarini o'rgatishdan iborat.
Sinfdan tashqari ishlarda rivojlanish funktsiyasi katta ahamiyatga ega. Bu o'quvchining aqliy jarayonlarini rivojlantirishdan iborat. Tarbiyaviy ishning rivojlanish funktsiyasi, shuningdek, tegishli faoliyatga kiritish orqali maktab o'quvchilarining individual qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat. Maktabdan tashqari ishlarning rivojlanayotgan funktsiyasi - bu yashirin qobiliyatlarni aniqlash, moyilliklarni rivojlantirish, bolaning qiziqishlari. Bolaning biror narsaga qiziqishini sezgan holda, o'qituvchi ushbu masala bo'yicha qo'shimcha qiziqarli ma'lumotlarni taqdim qilishi, adabiyotlarni taklif qilishi, talaba qiziqadigan joyda yotadigan ko'rsatmalar berishi, talaba ushbu masala bo'yicha vakolatlari uchun bolalar jamoasining roziligini olishi uchun sharoit yaratishi mumkin, ya'ni. Ya'ni, o'qituvchi bola uchun yangi imkoniyatlarni ochadi va shu bilan uning qiziqishlarini kuchaytiradi.
|
| |
