|
Berdaq nomidagi qaraqalpoqdavlat universiteti fizika fakulteti
|
| bet | 3/6 | | Sana | 19.12.2023 | | Hajmi | 114,07 Kb. | | #123264 |
Bog'liq KURS ISHIII. Asosiy qism
2.1 Fizikadan fakultativ kurslarni tashkil etish.
O’quvchilarning shaxsidagi tipik farqni hisobga olib tashkil etilgan o’quv-tarbiyaviy jarayonni tabaqalashtirish, bunday hollardagi o’qitish esa tabaqalashtirilgan o’qitish deb ataladi. O’qitishni tabaqalashtirish o’quvchilarni kasbga yo’naltirishni yaxshi yo’lga qo’yish imkonini beradi, chunki u o’quvchilarda yetarlicha qiziqish uyg’otgan fanlarni chuqur o’qitishga asoslanadi.
O’qitishni tabaqalashtirish ichki va tashqi tabaqalashtirishga bo’linadi.
O’quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil qilishda, agar o’quvchilarning xususiyatlarini hisobga olish o’qituvchining oddiy sinfdagi ish sharoitida amalga oshirilsa, o’qitishni ichki tabaqalashtirish deb ataladi. to’garagining mazmuni masalasi eng muhim hisoblanadi. Ko’pincha o’qituvchi to’garak uchun qandaydir qisqa, texnik sohalarni - radiotexnika, kinotexnika va xokazolarni tanlaydi. Fizika o’qituvchisi rahbarlik qiladigan to’garak ishi o’quvchilarning to’garakdagi ishini fizikani o’qitish bilan to’laroq bog’lash imkoniyati bo’lishi uchun ko’proq fizika va texnika tematikasi bo’yicha olib boriladi.
Fizika-texnika to’garagini tashkil etish bilan o’qituvchi o’quvchilarning shaxsiy qiziqishlarini hisobga olishi, rejalashtirayotgan to’garak faoliyatini ular bilan birga tashkillashtirishi, mavzularning zamonaviyligi katta ahamiyat kasb etadi. Ma'lumki, o’quvchilarni avtomatika, radio, yadro energiyasi, yarim o’tkazgichlar, raketa-texnikasi, kosmanavtika informatika kabi masalalar qiziqtiradi. Ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan to’garak ishlari o’quvchilarni ayniqsa, qiziqtiradi.To’garak-bu sinfdan tashqari ishning muntazam shaklidir. Unda avvaldan tayyorlangan dastur asosida o’quvchilar qo’shimcha mahlumotlar to’plamini oladilar, mavjud bilim va ko’nikmalarini chuqurlashtiradilar, hamda mustahkamlaydilar. Fizika to’garaklari tartibli ravishda o’tkaziladigan mashg’ulot hisoblanadi.
To’garak a'zolari o’zgarmas bo’lib, to’garak a'zolarining umumiy majlislarida qabul qilingan dastur va jadval bo’yicha ishlaydi.
O’qituvchiga darsga nisbatan sinfdan tashqari mashg’ulotni o’tkazish qiyinroq sinfdan tashqari ish o’qituvchidan katta ijodiy tashabbuskorlikni va amaliy tayyorgarlikni talab qiladi.fizika o’qitishdagi ilg’or metodlar, yangiliklar sinfdan tashqari mashg’ulotlarda paydo bo’lgani tasodifiy emas.
Frontal laboratoriya ishlari, fizikadan praktikum ishlari, eksperimental masalalar, o’quv filmlaridan foydalanish sinfdan tashqari mashg’ulotlar orqali kiritilgan, ya'ni fizika xonasini elektr simlarini o’tkazib jihozlash, qo’ng’iroqlarni avtomatik chalish, magnitofonni o’chirish, ulashni avtomatik boshqarish, maktabni radiolashtirish, radiouzel orqali chiqib o’quvchilarga murojaat qilish va h.k.
To’garak g’oyalarini o’quvchilar yaxshi tushunib olishlari, to’garak olib borilayotgan ish mavzusini yaxshi o’rganishlari uchun maktab fizika to’garagining bosh mavzusi kelajagi bor, uzoqroq muddatga (bir yilga yoki bir necha yilga) mo’ljallangan bo’lishi kerak.Fizikadan to’garak maktab rahbarining buyrug’iga binoan tashkil etiladi.
O’quv yili boshida fizika o’qituvchisi maktabda fizikadan to’garak tashkil etilayotganligini, to’garakning bir necha tematikasi, o’tkazilish kuni, o’tkazilish vaqti, xonasi haqida bir necha kun avval e'lon yozib qo’yadi. To’garak a’zolari 10-15 kishidan iborat bo’lishi kerak. o’qituvchi o’quvchilar qiziqishini hisobga olib, mavjud bo’lgan to’garak dasturlaridan o’quvchilar hoxishi bilan birini tanlaydi.
O’qituvchi o’quvchilar bilan to’garakni qaysi kuni qanday vaqt oralig’ida o’tkazilish kerakligini kelishib olishadi.To’garak texnikaning so’nggi yutuqlari asosida tashkil etilishi shunga asosan fizika va texnika to’garagi nomi berilishi ham mumkin. Bu holda to’garak dasturi fizika, kosmanavtika, informatika, radiotexnika, elektrotexnikaning so’nggi yutuqlari asosida tashkil etiladi va o’tkaziladi.
Quyida fizikadan tashkil etilgan va o’tkazilgan bir necha to’garaklar dasturini keltiramiz.Tashqi tabaqalashtirish o’quvchilarning alohida xususiyatlarini hisobga olish uchun ularni maxsus (maktab, sinf) guruhlariga birlashtiriladi.
Zamonaviy pedagogika amaliyotida o’qitishni tabaqalashtirishning quyidagi turlari mahlum:
a) layoqati bo’yicha;
b) balog’at yoshida rejalashtirayotgan kasbiga qarab;
v) qobiliyatiga qarab;
g) qiziqishlariga qarab.
Fizikani o’qitishni tabaqalashtirishni 14-15 yoshda boshlash maqsadga muvofiq.
Hozirgi vaqtda fizikani tabaqalashtirishni uch shakli mavjud:
fakulttativ mashg’ulotlar;
fizikani chuqur o’rganiladigan sinflar;
fizika chuqur o’rganiladigan ixtisoslashtirilgan litseylar.
Fakultativ kurslar 1967 yildan boshlab tashkil qilina boshladi. Ularda berilgan fanga yuqori qiziqish bildirgan o’quvchilar qatnashadi. Fakultativ mashg’ulotlarda o’quvchilar fizika va unig texnikadagi asosiy qo’llanishlari asosida tayyorgarlik ko’rishadi. Fakultativlar tizimini ikki guruhga ajratish mumkin:
fizika kursiga qo’shimcha bob va masalalar maxsus kurslar.Fakultativlar (“Qo’shimcha bob va savollar”) asosiy fizika kursining dasturiga moslashtiriladi va uncha ko’p bo’lmagan chuqur o’rganish uchun tanlab olingan, ilmiy yoki amaliy sohadagi muhim mavzulardan iborat.
Maxsus fakultativ kurslar yo bitta bo’limga, yoki amaliy xususiyatga taalluqli savollarni qamrab oladigan qilib tuziladi. Bunday kurslar asosan fizika va matematika chuqur o’rganiladigan maktab va sinflarda yo’lga qo’yiladi, oddiy maktablarda esa asosiy fizika kursi bilan yaqindan bog’liq fakultativlar afzal ko’riladi.
Fizikadan fakultativ mashg’ulotlar uchun to’rtta tipda kurslar ishlab chiqilgan:
asosiy fizika kursi bilan uzviy bog’langan yuqori saviyadagi fakultativ kurslar amaliy fizika fakultativ kursi fizik qonun va hodisalardan foydalanishning asosiy yo’llari va metodlari bilan tanishtirish, zamonaviy texnikaga qiziqishni rivojlantirish bu kursning asosiy vazifasi hisoblanadi;fizik-texnik modellashtirish bo’yicha fakultativ kurs;
fizikaning birorta bo’limini chuqur o’rganuvchi fakultativ maxsus kurslar. Ammo mavzu bo'yicha darsdan tashqari ishlarning yakuniy maqsadlari va vazifalari o'qituvchining mavzuning o'ziga xos xususiyatlari va imkoniyatlariga muvofiq belgilanishi va o'zgartirilishi mumkin. Adabiy manbalarni o'rganishda maktabdan tashqari ishlarning barcha maktab fanlariga xos bo'lgan umumiy printsiplari, shuningdek faqat ushbu fanga xos bo'lgan printsiplar mavjudligini aniqlash mumkin edi. Adabiy manbalarni tahlil qilishda maktabdan tashqari ishlarning umumiy printsiplari ta'kidlandi, ular barcha maktab fanlariga xos bo'lgan - ixtiyoriylik (o'quvchilarning darsdan tashqari ishlarda rolni olish istagini hisobga oladigan printsip), o'quvchilarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda (o'quvchilar qiziqishlari va belgilar xususiyatlarining yo'nalishi bo'yicha tafovutlarni hisobga olgan holda).Sinfdan tashqari ishlarning printsiplarini ko'rib chiqing. Sinfdan tashqari ishlarning eng asosiy vazifalaridan biri bu talabalarning bilimga bo'lgan qiziqishini rivojlantirishdir.
Agar ish beixtiyor, qiyin sharoitlarda bajarilsa, bunday g'ayrat paydo bo'lmaydi. Shuning uchun ixtiyoriylik printsipi darsdan tashqari ishlarning eng asosiy printsiplaridan biridir. Talaba mavzu bo'yicha darsdan tashqari mashg'ulotlarda biron bir majburlashsiz qabul qilish uchun samimiy istak bildirishi kerak. Umumiy rivojlanish darajalari, qiziqishlar yo'nalishi va fe'l-atvor xususiyatlari jihatidan talabalar bir-birlaridan farq qilishi aniq. Shuning uchun o'quvdan tashqari mashg'ulotlarni tashkil qilishda talabalarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish printsipi asosiy hisoblanadi. Bu sizga har bir talabaning rivojlanish darajasini hisobga olishga imkon beradi va shu asosda har bir talaba bilan olib boriladigan ishlarning barcha turlarini moslashtirishga imkon beradi.
Har qanday maktab mavzusini o'qitishda bo'lgani kabi, darsdan tashqari mashg'ulotlarda ham mazmun hal qiluvchi bo'lib, u tasodifiy tanlanadi. Sinfdan tashqari ishlar mavzusi juda xilma-xil. Sinfdan tashqari ishlarda boshqa har qanday narsalarga qaraganda, o'qituvchining shaxsiyati, dunyoqarashi, qiziqishlari, nazariy va axloqiy yuklarining ta'siri namoyon bo'ladi. Ta'lim va tarbiya o'quvchi shaxsining shakllanishi va har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydigan yagona pedagogik jarayondir. Tajriba shuni ko'rsatadiki, pedagogik vazifalar faqat dars davomida o'quv va tarbiyaviy ishlarni organik ravishda uyg'unlashtirgan holda o'quvchidan tashqari darslarda maqsadli harakatlar bilan muvaffaqiyatli hal qilinadi, shuning uchun darsdan tashqari mashg'ulotlar haqli ravishda maktab ishining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi.Ko'rinib turibdiki, fan bo'yicha darsdan tashqari ishlar o'quv dasturiga qo'shimcha ravishda o'quvchilar darsdan tashqari vaqtlarda o'qituvchining rahbarligi ostida ixtiyoriy ravishda bajariladigan tarbiyaviy ishlar deyiladi. O'qituvchi tomonidan boshqarilishi to'g'ridan-to'g'ri va boshqa muassasalar, talabalar, o'rta maktab o'quvchilari tomonidan taklif qilinadigan mutaxassislar yordamida amalga oshirilishi mumkin. O'qitishni rag'batlantirish usullaridan biri talabani darsdan tashqari mashg'ulotlarga jalb qilishdir. O'quvchilarni o'qitish va o'qitishdan tashqari sinfdan tashqari amaliy ishning amaliy, o'quv, umumiy ta'lim va rivojlanish ahamiyatini inobatga olgan holda, har bir o'qituvchi darsdan tashqari ishlar qanaqa ekanligini va uning qanday katta imkoniyatlarga ega ekanligini biladi.
Sinfdan tashqari ishlar o'quvchilar faoliyatini tashkil etish shakllaridan biri bo'lgan kompleksda o'quv va maktabdan tashqari mashg'ulotlaridagi muammolarni echishga mo'ljallangan maktabning o'quv jarayonining ajralmas qismi, asosiy o'quv dasturi.
Avvalo, maktabdan tashqari ishlarning maktabning pedagogik jarayonidagi o'rnini aniqlash kerak. Sinfdan tashqari ishlar - bu har xil faoliyat turlarining kombinatsiyasi bo'lib, bolaga tarbiyaviy ta'sir ko'rsatishning keng imkoniyatlariga ega:
Birinchidan, turli darsdan tashqari mashg'ulotlar bolaning individual qobiliyatlarini har tomonlama ochib berishga yordam beradi, bu esa har doim ham darsda ko'rib chiqilishi mumkin emas.
Ikkinchidan, har xil sinfdan tashqari mashg'ulotlarga qo'shilish bolaning shaxsiy tajribasini, uning insoniy faoliyatning xilma-xilligi haqidagi bilimlarini boyitadi, bola zarur amaliy ko'nikma va ko'nikmalarni egallaydi.
Uchinchidan, turli xil sinfdan tashqari tadbirlar bolalarning turli xil faoliyat turlariga qiziqishini, jamiyat tomonidan ma'qullangan samarali tadbirlarda faol ishtirok etish istagini rivojlantirishga yordam beradi. Agar bolada mehnatga barqaror qiziqish bo'lsa va u vazifalarni bajarishda muvaffaqiyat qozonishini ta'minlaydigan muayyan amaliy ko'nikmalarga ega bo'lsa, u holda u o'z faoliyatini mustaqil ravishda tashkil qila oladi.
To'rtinchidan, maktabdan tashqari mashg'ulotlarning turli shakllarida bolalar nafaqat individual xususiyatlarini namoyish etishadi, balki jamoada yashashni ham o'rganadilar. bir-biringiz bilan hamkorlik qiling, o'rtoqlaringizga g'amxo'rlik qiling, o'zingizni boshqa odamning o'rniga qo'ying. Bundan tashqari, har qanday tashqi mashg'ulot turi - ijodiy, kognitiv, sport, mehnat, o'yin - maktab o'quvchilarining jamoaviy o'zaro munosabatlari tajribasini ma'lum bir yo'nalishda boyitadi, bu umuman olganda katta tarbiyaviy samara beradi.
Sinfdan tashqari ishlar maktabdagi tarbiyaviy ishning ajralmas qismi bo'lganligi sababli, u ta'limning umumiy maqsadiga - bolaning jamiyatda yashash uchun zarur bo'lgan ijtimoiy tajribani o'zlashtirishga va jamiyat tomonidan qabul qilingan qadriyatlar tizimini shakllantirishga qaratilgan. Maktabdan tashqari tarbiyaviy ishning o'ziga xosligi quyidagi vazifalar darajasida namoyon bo'ladi:
1. Bolada ijobiy "I-kontseptsiya" ni shakllantirish, bu uchta omil bilan tavsiflanadi: a) unga nisbatan boshqa odamlarning mehribon munosabatiga ishonch; b) u yoki bu faoliyat turini muvaffaqiyatli o'zlashtirganligiga ishonch; c) o'zini qadrlash hissi. Ijobiy "I-kontseptsiya" bolaning o'ziga bo'lgan ijobiy munosabatini va o'zini o'zi hurmat qilishning ob'ektivligini tavsiflaydi. Bu bolaning shaxsiyatini yanada rivojlantirish uchun asosdir. Ta'lim faoliyatida ko'p sabablarga ko'ra har bir bolaning ijobiy "men-kontseptsiyasini" shakllantirish har doim ham mumkin emas. Sinfdan tashqari ishlar o'quv jarayonidagi cheklovlarni engib o'tish va bolaning o'zi haqida ijobiy tasavvurni shakllantirish imkoniyatini beradi.
2. Bolalarda hamkorlik, jamoaviy hamkorlik ko'nikmalarini shakllantirish.
Fakultativ mashg’ulotlarni tashkil qilishda ularning ixtiyoriyligidan kelib chiqish lozim, bu narsa o’qituvchiga qo’shimcha mahsuliyat yuklaydi; u o’quvchilarda fizikaga qiziqishni uyg’otishi va rag’batlantirib borishi, ularda mustaqillikni rivojlantirishi kerak. fakultativ mashg’ulotlar uchun guruh 15 kishidan kam bo’lmagan ishtirokchilardan tuziladi.
Guruhlarni tuzishda o’quvchilar uchun hech qanday tanlov sinovlariga yo’l qo’yilmaydi.O’quvchilar o’zlari uchun u yoki bu fakultativni ixtiyoriy tanlaydilar, lekin bundan so’ng hamma mashg’ulotlarni bajarish, sinovlarni to’shirish va hokazolarga majburdirlar. Fakultativ mashg’ulotlardagi bilimlarni baholashda faqat o’quvchilarning yutuqlari qayd etiladi, kamchiliklari emas. O’qituvchining yo’qlamasi bo’yicha og’zaki javobdan ko’ra referatlar, xabarlar, masala va asboblarni loyihalashtirishning original yechimlari bilim olishdagi ixtiyoriylik ruhiga ko’proq javob beradi. Bu narsa fakultativ kursni o’rganishga qiziqish va hohishni oshiradi, vaziflarni yaxshi bajarish uchun rag’bat uyg’otadi.
Fakultativ mashg’ulotlarda o’quvchilar bilan ishlashning turli shakllaridan foydalanish kerak; o’qituvchining bayoni va ma'ruzasi, o’quvchilar qisqacha bayonot beradigan seminarlar, suhbat davomida kursning alohida savollarini muhokama qilish; o’quv spravochnik va ilmiy-ommabop adabiyot bilan mustaqil ishlash, referatlar tayyorlash, laboratoriya ishlari va eks’erimentlarni bajarish, uncha murakkab bo’lmagan loyihalashlarni bajarish, masala yechish, o’qituvchining kirish va umumlashgan ma'ruzalari, yirik bo’limlarni o’rganib bo’lgach yakunlovchi anjumanlarni o’tkazish mumkin. Hamma hollarda mashg’ulotlarning jamoa, guruh va yakka-yakka shakllarini bir vaqtning o’zida har bir o’quvchining o’ziga xos xususiyatlarini maksimal hisobga olgan holda qo’shib olib borish zarur. O’quvchilarning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olib, mustaqil ishlash uchun vazifalarni qiyinligiga qarab tabaqalashtirish muhim.
Yuqori saviyadagi fizika kursi oddiysidan hajmi bilan emas, balki qaralayotgan hodisalarning chuqur o’rganilishi bilan farq qiladi.
|
| |
