Moy to’ldirilgan kabellar Hozirgi vaqtda sanoat chastotasidagi 110 – 220 kV kuchlanishlar uchun
moy to’ldirilgan kabellar qo’llaniladi. Bunday kabellar doimo bir payli qilib
yasaladi. Bu kabellar izolyatsiyasi ortiqcha bosim ostida paylar bo’ylab siljiydigan
qovushoq moy singdirilgan lenta ko’rinishidagi qog’ozdan iborat bo’ladi.
SHuning uchun bu kabellar yuqori va o’ta yuqori kuchlanishlarda asosiy
hisoblanadi. Buning yuqorida ko’rilgan kabeldan farqi unda qog’ozga singdirish
uchun suyuq moy qo’llaniladi. Bu moy kabel bo’ylab siljiydi va termik tsikllar
vaqtida hosil bo’lgan gazli ulanishlarni to’ldiradi. Kabelning tempraturasi
o’zgarganda vaqtinchalik vakuum paydo bo’lmasligi uchun moy kabelda ma’lum
soat E, kV/mm
199
bosimda bo’lishi kerak. Bu kabellarning mo’ljallangan kuchlanishi oshishi bilan
moyning bosimi ham oshib boradi. Bu kabelda moyning erkin tsirkulyatsiya
bo’lishini ta’minlash uchun o’tkazgich yassi qilib yasaladi.
Kabelning qizishida moyning bosimi oshishini bartaraf etish va kabeldagi
moy bosimini o’zgarmas ushlab turish uchun kabel elektr uzatish liniyasining har
1
2,5 km da kengayuvchan bosim baki va kabelni qismlarga ajratuvchi
zichlovchi mufta o’rnatiladi (4.17- rasm).
4.17- rasm. Bosim baki qurilmasining sxemasi: 1 – bakning korpusi; 2 – havo bilan to’ldirilgan
egiluvchan elementlar; 3 – gazi ajratilgan moy; 4- monometr; 5 – bakni kabelga ulash shtutseri.
Moy to’ldirilgan kabellar bosimga bog’liq holda quyidagilarga bo’linadi:
past bosimli (0,2 MPa gacha), o’rta bosimli (0,4 – 0,5 MPa) va yuqori bosimli (0,8
– 1,6 MPa) kabellar. Moyning bosimi oshishi bilan kabel izolyatsiyasining elektrik
mustahkamligi ortib boradi. Kuchlanishi 110 kVgacha bo’lgan kabellarda payning
ko’ngdalang kesimi diametri 9 mm chegarasida yotsa, kuchlanishi 220 kV bo’lgan
kabelda esa 16 – 20 mm ni tashkil etadi. Moy to’ldirilgan kabelning konstruktiv
bajarilishi 4.18- rasmda keltirilgan.
200
4. 18- rasm. Kuchlanishi 220 kVga muljallangan o’rta bosimli kabel: 1 – moy o’tkazuvchi kanal;
2 – fasonli o’tkazngichdan yasalgan pay; 3 – yarim utkazgichli va metallashtirilgan qog’ozdan
tashkil topgan pay bo’ylab joylashtirilgan ekran; 4 – xar xil qalinlikda va xar xil zichlikdagi
qog’ozdan yasalgan izolyatsiya; 5 – qo’rg’oshin qobiq; 6 –plastikatdan yasalgan lenta; 7 –
misdan yasalgan kuchaytiruvchi lenta; 8 – ximoya jobdig’i; po’lat sim.
Moy to’ldirilgan kabellarda moyning oqishini paydo bo’lishi muhim
shikastlanish hisoblanadi. Shuning uchun kabel trassallari bosimni nazorat
qiluvchi va avtomatik signal beruvchi qurilmalar, hamda monometrlar bilan
jixozlangan bo’lishi kerak.
Hozirgi vaqtda energetikada qo’llanilayotgan moy to’ldirilgan kabellarda
moy 3 – 5 atmosfera bosimda bo’lishi o’zgaruvchan tok kuchlanishida 20 – 35 kV
kuchlanishli qovushoq moy sindirilgan kabellarga nisbatan elektr maydon
kuchlanganligini 3 marta oshirib, 6 – 8 kV/mm etkaziladi. Kabelda bunday
ortiqcha bosimga mis lentasi bilan kuchaytirilgan qo’rg’oshin qobiq chidash
beradi.
Kabellarda dielektrik isrof hisobiga paydo bo’layotgan qizishni
izolyatsiyadan tashqi muxitga olishdagi kamchilik natijasida issiqliqdan teshilish
havfli kuzatiladi. SHuning uchun moy to’ldirilgan kabellarda dielektrik isrofi kam
bo’lgan material qo’llash tavsiya etiladi. O’ta yuqori kuchlanishlarga muljallangan
kabellarda izolyatsiya hajmining kattalagidan dielektrik isrofning oshib ketishi
natijasida tok bo’yicha yuklanishni kamaytirish tavsiya etiladi. Misol uchun
201
kuchlanishi 110 kV va tg
=0,005 bo’lgan kabelda dielektrik isrof umumiy
isrofning 10% -ni tashkil etadi. Kuchlanishi 400 kV va tg
=0,003 bo’lgan kabelda
dielektrik isrof 100%-ni tashkil etadi.
