XX a’sirde O’zbekstanda geografiya ta’liminin’ rawajlanıwı

31 
Ma’selen, 1920-jılı Tashkent eski qala bilimlendiriw bo’limi ta’repinen jergilikli 
sharayatlardı esapqa alg’an h’alda birinshi basqısh mektepleri ushın geografiya 
pa’ninen oqıw da’stu’rin baspadan shıg’ardı. Ulıwma ma’mleket boyınsha 
da’slepki oqıw da’stu’ri geografiya pa’ni boyınsha D.N.Anuchin basshılıg’ında 
A.A.Borzov h’a’m S.V.Chefranovlar ta’repinen islep shıg’ıldı. Usı oqıw da’stu’ri 
tiykarında Tu’rkstan xalıq bilimlendiriw komissariyati geografiya pa’ninen oqıw 
da’stu’ri islep shıg’ıldı. 1923-1924-jıllardan baslap miynet mektepleri ushın 
kompleks da’stu’rler islep shıg’ıldı. 1925-1930-jıllarda «O’zbekstan birinshi 
basqısh mekteplerinin’ da’stu’rleri» sıyaqlı kompleks da’stu’rler baspadan shıqtı. 
1934-jıl 5-sentyabrde «Baslang’ısh h’a’m orta mektepler h’aqqında» 
ma’mleket qararı shıqtı. Usı qarar mektep geografiyasının’ rawajlanıwında h’a’m 
da’stu’rlerde u’lke tanıwshılıqtı u’yreniwge u’lken a’h’miyet berilgen. Biraq
h’a’mme ta’biyiy geografiyalıq kursları 5-klasstan, ekonomikalıq geografiya 
kursları bolsa 6-7 klasslarda u’yreniler edi. Bul jag’day geografiya kursları 
mazmunının’ ju’da’ qısqarıwına alıp keldi. 
1935-jıl 25-avgustta «Baslang’ısh h’a’m orta mekteplerdin’ da’stu’rleri 
h’a’m oqıw rejeleri» h’aqqında jan’a qarar shıqtı. Usı qararda da’stu’rler ju’da’ 
quramalı bolıp ketkenligi qattı sıng’a alındı. Na’tiyjede, da’stu’rlerden artıqsha 
materiallar alıp taslandı h’a’m qaytadan islep shıg’ıldı. Geografiya predmetlerinin’ 
saatları ko’beydi. Ekonomikalıq geografiya kursları 1,5 jıl o’tiletug’ın boldı. 
Mekteplerde oqıw jumısların sho’lkemlestiriw boyınsha da bir qatar 
ko’rsetpeler berildi: sabaq waqıtlarında tiykarg’ı h’a’m a’h’miyetli sha’rti 
sıpatında qaytadan tiklendi. Usı da’wirde geografiya ta’liminin’ tiykarg’ı 
sha’rtlerinen biri bolg’an sabaqlıqlar h’a’m oqıw qollanbalardı jaratıw h’a’mde 
kadrlar tayarlaw boyınsha sezilerli da’rejede jumıslar qılındı. Usı da’wirde 
islengen sabaqlıq h’a’m oqıw qollanbalardı O.Muminov (1986 y) to’mendegi 
bo’limlerge bo’ledi:

rus tilinen o’zbek tiline awdarma etilgen sabaqlıqlar.Bunday 
sabaqlıqlarg’a «Boshlangich jug’rofiya» (A.Kruber h’a’m basqalar), «Tu’rkston», 
«Boshlang’ich jug’rofiya darsligi» (G.İ.İvanov), nemets alımı A.Geykening 
«Tabiiy jug’rofiya» sabaqlıg’ı (1925 y); 

O’zbekstanda baspadan shıqqan sabaqlıqlar: «O’zbekstan h’a’m og’an 
qon’sı respublikalar h’a’m wa’layatlar» (N.Balashov, 1925 j), «Geografiya» 
(N.P.Arxangelskiy, 1933 j); 
Bul da’wirde geografiya ta’limi boyınsha jumıslar az orınlanıp,tek 1933 
jılda baspadan shıqqan N.İ.Leonovtın’ «Geografiya metodikası boyınsha 
ocherkler» metodikalıq qollanbası bar edi. Sonlıqtan bul da’wirde ag’artıwshılıq 

32 
isleri boyınsha qatar ilimiy jurnallar baspadan shıg’a basladı, olarda geografiya 
ta’limi boyınsha mag’lıwmatlar jariyalanıp turıldı: «Bilimlendiriw» (1918 jıldan), 
«Bilimlendiriw h’a’m oqıtıwshı» (1925 jıl) jurnalları, «Oqıtıwshılar gazetası» 1931 
jıldan baspadan shıg’a basladı. 

Download 1,58 Mb.