Tranzistorlar va tiristorlar

~
<
r
9.6-rasra.
9.7- rasm.
n-p — tranzistor va n-p-n — tranzistor. Tranzistorlarda uchta 
qatlam bo‘lib, o‘rtadagi qatlam baza deb, ikki tomondagisi 
emitter va kollektor deb ataladi.
Emitter qatlami zaryadlangan zarrachalar (elektronlar 
va teshiklar) bilan ta’minlovchi qatlamdir.
Kollektor — zaryadlami qabul qiluvchi qatlam. 9.6- rasmda 
p-n-p — triodning qatlamlari va ularning shartli belgilanishi 
ko‘rsatilgan.
Tranzistor qutblarining ishorasi ularni ulash sxemasiga 
bog‘liq. Sanoat elektrotexnikasida ko‘pincha umumiy emitter 
sxema qo'llaniladi (9.8- rasm). 9.9- rasmlarda umumiy emit- 
ter sxemaning xarakteristikasi ko‘rsatilgan.
Yarimo'tkazgichli triodning me'yoriy ishlashi diodnikiga 
o'xshash bo‘lib, uning haroratiga bogMiq. Umuman, yarim 
o‘tkazgichli barcha asboblarning ishlash xususiyati atrof- 
muhitning, demak, uning o ‘zining haroratiga bogMiq.
Tiristor — yarimo‘tkazgichli boshqariladigan diod boMib, 
bu asbobda anod va katod tokining boshqarish imkoniyati 
mavjud. U to‘rt qatlamli p-n- oMishdan iborat va /^qatlamidan 
alohida qutb chiqariladi (9.10- rasm). Undan boshqarish toki 
/b oMganda anod — katod qarshiligi RA = 0, demak, zanjirdan 
tok oMadi. Boshqarish qutbiga alohida manba ulanadi. 9.10- 
rasmda tiristorning qatlamlari, shartli belgisi va volt-amper 
xarakteristikasi ko‘rsatilgan.
Bu yarimoMkazgichli asbob chastota o ‘zgartirgichlarda 
ko‘p qoMlaniladi.
YarimoMkazgichli fotodiod. Fotodiod — bitta yoki ikkita 
p-n- oMishdan iborat yarim oMkazgichli asbob boMib, uni 
yoritganda qarshiligi keskin kamayib ketib tok oMkazadi. 9.11-
105
www.ziyouz.com kutubxonasi

rasmda fotodiodning shartli belgisi va ulanish sxemasi 
ko‘rsatilgan. Bu asbob avtomatik boshqarish va nazorat usku- 
nalarida qo‘llanadi. Bu asbobning diodga o‘xshash ikkita: tokni 
o‘tkazuvchi va o ‘tkazmaydigan holatlari mavjud.
Ikkita holatda ishlaydigan asboblami, masalan, elektron 
yoki yarimo‘tkazgichli diodni „ventil“ tushunchasi bilan ham 
ifodalash mumkin. Fotodiod „ventilli fotodiod“ deb ham 
ataladi.
Fotorezistor ham yarimo‘tkazgichli asbob bo‘lib, uning 
qarshiligi yorug‘lik oqimiga nisbatan uzluksiz o‘zgaradi. 9.12- 
rasmda shu o'zgarish oqimining egri chizig‘i ko‘rsatilgan.

Download 0,9 Mb.