Axborot-kutubxona fondini modellashtirish

etish sohasida ham katta o‘zgarishlar yuz bera boshladi. Axborot- 
kutubxona fondini modellashtirish yuqoridagi va boshqa bir ne- 
cha masalalarni aniqlashda, yoritib berishda kutubxonachiga 
katta yordam beradi. Modellashtirishning ahamiyati shundaki, u 
fondning izchil va samarali ishlashini ta’minlaydi.
Kutubxona fondini yaxshi tashkil qilishning ilmiy asoslaridan 
biri uni modellashtirishdir. Model o‘zining oddiyligi va aniqligi 
bilan olingan obyektni o‘rganishni yengillashtirib beradi.
Kutubxonachi modelni ishlab chiqar ekan, o‘ziga xos 
o‘zgarishlar kiritilishiga moslangan konstruksiya yasaydi va hali 
bunyodga kelmagan tizimni o‘rgana boshlaydi. 0 ‘zi yasamoqchi 
bo‘Igan modelning xarakteristikasini tuzadi, sharoitni aniqlaydi, 
xizmat qilish jarayonlarini ishlab chiqadi. So‘ngra o‘z kutubxona- 
siga mos keladigan samarador modelni vujudga keltiradi.
Kutubxonada mavjud bo'lgan fondga real modelni, hali mav­
jud bo‘lmagan kutubxonaga esa ideal modelni ishlash mumkin. 
Bundan tashqari modellarni xilma-xil oraliq fondni xususiyati, 
xarakteri o‘rganilib, undan qanday natija chiqishi aniqlanadi. 
Ushbu natija yaxshi chiqishi uchun shu xususiyat yoki xarakter 
o‘zgartiriladi.
Shuning uchun ideal modelni tuzishdan oldin kutubxona fondi 
immitatsiyali modellashtiriladi, so‘ngra kelgusida ishlatiladigan 
haqiqiy model yasaladi.
Model va modellashtiriladigan obyekt o‘rtasida ichki 
bog‘lanish bo‘lmasa ham modelni asosiy belgilaridan biri origi- 
nalga o‘xshashligidir. 0 ‘xshashlikni 100% ga yetkazish ancha 
mushkul. Model kutubxona fondining ham m a tom onlarini hi­
sobga olgan bo‘lishi m um kin, lekin uni amalga oshirish an­
cha qiyin bo'ladi. Model oddiy va ko‘rgazmali bo'lishi m um kin, 
lekin u fondning ham m a tom onlarini hisobga olmasligi ham 
mumkin.
Shuning uchun birinchi navbatda model tuzayotganda 
uning imkoniyat darajasini aniqlash lozim. Modellashtirishda 
ma’lumotlar yozma tavsif sifatida, grafik (grafik model), formu- 
lalar sifatida berilishi mumkin. Kutubxonachi o‘z oldiga qo‘ygan 
vazifasiga qarab modellarning xohlagan xilini tanlab oladi.
138

Agar biror bo‘lim yoki umuman kutubxona fondi qanday op­
timal bo'lishi, qaysi holatda, qancha nusxa kitob olishi mumkin- 
ligi, qancha kitobni hisobga olish va qancha chiqarib tashlash 
kerakligini bilmoqchi bo‘lsak, unda matematik modeldan foy- 
dalangan ma’qul.
Natijada, shu birgina fond bir necha modellarda kompleks 
ifoda etiladi. Model kutubxona fondining mohiyatini, mazmuni- 
ni qanchalik chuqur ifodalasa, u shuncha ko'proq yashaydi, le­
kin vaqti-vaqti bilan ularni isloh qilib, yangilab borishga to‘g‘ri 
keladi.
Kutubxona fondi modelini tuzish bir necha bosqichdan ibo­
rat. Boshlang‘ich davrda fondning miqdori va tarkibi, undan 
foydalanish, talabga javob berish kabi ma’lumotlar yig‘ilib tahlil 
qilinadi. Bunda fond pasporti ishlatiladi. Ikkinchi bosqichda 
olingan ma’lumotlarga tayanib fondning rivojlanish tendensiya- 
si aniqlanadi. Bu holat ma’lum vaqt ichida qancha kitob olish 
mumkinligini belgilab beradi. Fondning umumiy va xususiy 
parametrlari, ya’ni umumiy fond, bo‘limlaridagi kitoblar, kitob 
bilan ta’minlash, aylanishi va hokazo m a’lumotlar matematik 
modelda aks etadi. Uchinchi bosqichda fondning struktura mode- 
li tuziladi, ya’ni tematik-tipologik butlash rejasi vujudga keladi. 
Tuzilgan modelning loyihasi kutubxona kengashi va rahbari to- 
monidan tasdiqlanib, to'rtinchi bosqichda u haqiqiy hujjatga ayla- 
nadi. Beshinchi bosqichda alohida modellar asosida bir sohaga 
oid fond yoki regional fondning yagona yig‘ma modelini vujudga 
keltirish mumkin, ya’ni kutubxonalar fondini butlashning yagona 
muassasalararo rejasini tuzish mumkin. Masalan: Xorazm, Jizzax 
viloyati va hokazo. Kerak bo‘lsa kelgusida fonddan foydalanishga 
qarab bu modellarga joriy o'zgartirishlar kiritish mumkin.

Download 5,22 Mb.