19
tun turishi bilan harakterlanadi. Fonoskandiyaning asosini skandinaviya yarim oroli
tashkil etadi. Yarim orol qirg'oqlari yaqinida bir necha orollari joylashgan
bularning eng yiriklari Gotland Eland hisoblanadi.
Skandinaviya yarim oroli
shimolda materik bilan tutashgan janubda uni shimoliy va Baltika dengizi
o'rtasidagi tor bog'oz O'rta Yevropa tekisligidan ajratib turadi. Shimoliy qismi
shimoliy muz okeani bilan tutashib turadi yarim oroli asosan tog'lar tashkil etganligi
sabab eng baland tog'lar janubda joylashgan bo'lib
Yutenxeymen massivi qad
ko'targandir. Massivning eng baland cho'qqisi Galxyonnigen (2468) hisoblanadi
yarim oroli uchun sernam iqlim harakterlidir. Yanvarning o'rtacha harorati
shimolda 40 dan 00 gacha janubda 20 gacha yetadi. Qish 6-7 oy davom etadi.
Butun Fenoskandiya uchun yozning qisqa va salqin bo'lishi harakterlidir
o'rtacha harorat Q160 Q170 ni tashkil etadi. Fenoska
diyaning Relyefi va iqlimi
yer usti suvlarining rivojlanishiga qulaylik tug'diradi shu sababli bu hudud daryo
va ko'llarga juda boy. Daryolari asosan qor va muzliklardan to'yinadi ko'llar juda
ko'p bo'lib ayniqsa Filandiyada 60 mingga yaqin ko'l mavjud skandinaviya tog'lari
hozirgi zamon muzliklari saqlanib qolgan. Ural tog'ligi Yevropa va Osiyo qittalari
o'rtasida meridianal yo'nalishida joylashgan bo'lib
tabiiy sharoitida shimolan
janubga hamda sharqdan g'arbga tomon o'zgarish yaqqol seziladi. Tog'likda
uning vujudga kelishi bilan bog'liq holda g'ardan sharqqa qarab jinslarning
tarkibi joylashishi ham o'zgarib boradi. Ural tabiiy sharoiti Relyef iqlim oqar suv
tuproq o'simlik hususiyati va qoplariga qarab bir necha oblastlariga ajratiladi.
Qutbiy Ural qutb doirasidan shimolda ya'ni tundrada
joylashgan shimolda u
yugar shari bo'g'izidan Konstantinova Xosmen tog'igacha Payxay tizma deb ataladi.
Bu tizma asosan balanligi 400-450 m keladigan do'ngliklardan iborat. Bu qismdagi
tog'likning eng baland nuqtasi Payer cho'qqisi hisoblanib balandligi 1472 m ga
yetadi. Shimoliy Ural shimoliy Ural Telnos Iz tog'idan boshlanib janubda
Kanjokovskiy va Kasviniskiy Xamen tog'larigacha davom etadi.
Bu ularning eng
baland qismi bo'lib balandligi 1500 m atrofda shimoliy ularning eng shimoliy
qismlari qutb yoni deb ataladi. Tog'likdagi Islodavatelskiy tizmasi asosiy
suvayirg'ich hisoblanib undagi narodnaya cho'qqisi (1895) Ural tog'ining eng
baland nuqtasi hisoblanadi. O'rta Ural shimolda Kosvenskiy Kamen tog'idan
janubda yurma tog'igacha davom etadi. U meridional yo'nalishidan
sharqqa turib
chiqqan yoyi shaklini oladi. O'rta Ural shimoliy va janubiy Uralga nisbatan ancha
pasdir. Undagi eng baland tog'lar tepalari 700-800 m dan oshmaydi janubda Ural
Yurma tog'idan janubda Ural daryosining kenglik bo'ylab yo'nalgan
qismigacha
davom etadi. O'rta Uralning kuchli siqilishi hamda torayishidan janubiy ural
mintaqasida ancha keng zona hosil bo'ladi. Bu qismda tog'likning kengligi 160
km yetadi. Ural tog' tizmasi ancha past bo'lsada asosiy suvayirg'ich vazifasini
bajaradi va eng uzun hisoblanadi. Janubiy Uralning eng baland nuqtasi 1639 m
bo'lgan Yomon tog' tizmasi Mug'ojar shimolda bo'lib
juda yassilangan va atrofga
ancha pasayib boradi orografik jixatdan ancha parchalangan hisoblanadi.
