Misol.
M ebel fabrikasi oshxona mebeli uchun stollar ishlab chiqaradi.
Stolda idish yuvish
moslamasi joylashtiriladi, u o ‘z o ‘rnida issiq
va sovuq suv krani bilan komplektlanadi,
Id ish yuvish m oslam asi va sm esitellarga b o lg a n ehtiyoj
ikkilamchi
deb ataladi, chunki u birlam chi ehtiyoj (ish stollari
m iqdori)dan kelib chiqadi. Agar idish yuvish m oslam alari va
smesitellar savdo-sotiq tarm og‘iga zarur ehtiyot qismlari sifatida
yetkazilsa, unda bu
mahsulotlarga ham birlam chi, ham ikkilamchi
ehtiyojlar o'rinli b o ‘3adi.
Ikkilamchi ehtiyoj hisobida quyidagilar berilishi ko‘zda tutiladi:
hajm va m uddatlar to ‘g‘risida m a’lum otlarni o ‘z ichiga olgan
birlam chi ehtiyojlar; o !ziga xosligi yoki q o ‘llanilishi
haqida
m a’lumotlar; qo‘shimcha yetkazib berish imkonining mavjudligi;
korxonaning q o ‘l ostida bo ‘lgan m ateriallar miqdori, Shuning
uchun ikkilamchi ehtiyojlarni aniqlash uchun hisobning deter
m inant uslublari q o ‘llaniladi.
Agar o ‘ziga xos jihatlam ing yo‘qligi yoki
materiallarga b o lg a n
ehtiyojning kamligi natijasida bu uslubni q o llab bolm asa, u holda
xom ashyo va m ateriallar harakati h aqida m a ’lu m o t asosida
ehtiyojlar bashorat qilinadi.
Uchlam chi ehtiyoj deb ishlab chiqarishni yordamchi material
larga va eskiruvchi moslamalarga b o lg a n ehtiyoji tushuniladi. U
ikkilamchi ehtiyojdan kelib chiqqan holda
m ateriallam i ishlatish
ko'rsatkichiari asosida aniqlanadi (ehtiyojlarni determinantlar orqali
aniqlash), bunda mavjud m ateriallar harakati asosida statistik
hisoblar ohb boriladi yoki ekspertli yo‘nalislilar ishlatiladi.
Mavjud xarajatlar hisobidan kelib chiqqan holda materallarga
brutto va netto ehtiyojlar ajratiladi.
Brutto ehtiyoj deb rejali davr m obaynida materiallarga b o lg a n
ehtiyoj tushuniladi, bunda omborda yoki
ishlab chiqarishda mavjud
zaxiralar hisobga olinmaydi. N etto ehtiyoj deb rejali davr davomida
materiallarga b o lg an ehtiyoj tushuniladi, bunda aksincha mavjud
zaxiralar hisobga olinadi. U m a’lum m uddat mobaynida omborda
mavjud zaxiralar bilan brutto ehtiyoj o lta sid a g i
farq sifatida
aniqlanadi.
170
Amaliyotda m ateriallarga b o ‘lgan um um iy ehtiyoj qo ‘shim cha
ehtiyojning brutto ko ‘rsatkichiga nisbatan о ‘sib boradi, bu ehtiyoj
ishlab chiqarishdagi brak va m oslam alam i sozlash ham da texnik
xizm at k o ‘rsatish bo ‘yicha ishlatilib borilishi bilan asoslanadi.
O m borda mavjud zaxiralar bilan taqqoslangandan keyin qoldiq
ehtiyoj kelib tushishi zarur bo ‘lgan zaxiralar m iqdoriga m oslash-
tiriladi.
M ateriallarga b o ‘lgan h ar xil turdagi ehtiyojlam ing o ‘zaro
ta ’siri
