Strategik boshqaruv strategik menejment fani bo’yicha o’quv-uslubiy

• 
  menejerlar o’rta korxonalarning jalb qiluvchanlik mezonlarini aniqlashi orqali;
  
• 
  aloxida omillarning nisbiy axamiyatlarini aniqlab;
  
• 
  menejerlar ayrim tarmoqlarning jalb qiluvchanligini korporatsiya portfeliga qayd qilishi orqali;
  
• 
  xar bir o’rta korxonalar uchun umumiy baholarni belgilash orqali. Korxonaning raqobatchilik mavqei ham shunga uxshash tarzda baholanadi:
  
• 
  strategik menejer kompaniya raqobatlashayotgan xar bir sohadagi muvaffaqiyat omillarini aniqlaydi;
  
• 
  muvaffaqiyatning xar bir hal qiluvchi omiliga uning o’ziga tegishli bo’lgan va raqobatli pozitsiyadagi nisbiy axamiyatiga bog’liq bo’lgan mavqe belgilanadi;
  
• 
  sungra muvaffaqiyat omilining tarmoq uchun nisbiy axamiyatiga mos xolda xar bir o’rta korxonalardagi raqobat kuchining darajasi aniqlanadi;
  

Mak Kinsey matritsasi asosidagi tahlildan quyidagi strategik xulosalar kelib chiqadi:

• 
  «yutqazuvchilar» tugatilishi yoki ularda xosil yig’ib olinishi lozim;
  
• 
  «g’oliblar»ning va rivojlanayotgan «g’oliblar»ning pozitsiyalari mustahkamlanishi (shu jumladan, kerak bo’lsa moliyaviy investitsiyalar bilan xam) kerak;
  
• 
  «daromad ishlab chiqaruvchilar»ning kuchli raqobatli pozitsiyalarini xisobga olgan xolda, ulardan daromadlarni «g’oliblarga» yoki tanlab olingan «so’roq belgilariga» qayta investitsiyalashda foydalanish lozim;
  
• 
  «o’rta biznes»ni «g’oliblar»ga aylantirishga yoki agar kelgusida istiqbolli bo’lmasa, «xosilni yig’ib olish»ga urinib ko’rish kerak.
  

8.1-jadval

Mak Kinsey matritsasining katta afzalliklaridan biri uning moslashuvchanligidir. Ushbu yondashuv turli tarmoqlarning raqobatli muvaffaqiyatning turli omillari bilan xarakterlanishini xisobga oladi. Ayni paytda unda BKG yondashuvlaridagiga qaraganda ko’proq strategik muxim o’zgaruvchilar xisobga olinadi. Ammo ushbu yondashuv xar tomonlama mukammal emas. Asosiy qiyinchiliklardan biri shuki, u bir qator muxim strategik yechimlarni beradi, biroq ularning qaysi biri afzal ekanligini ko’rsatib bermaydi. Demak, strategik menejer ushbu tahlilga sub’ektiv fikrlarni qo’shimcha qilishi kerak. Korxonaning bozordagi holatini aks ettirishning barqarorligi ham yana bir muammodir.

3. O’rta korxonalar evolyutsiyasining matritsasi

Bunday matritsaning ustunligi korxonao’rta korxonalarining xayot tsiklining turli bosqichlari buylab taqsimlanishidir. Masalan, yuqori saloxiyatli «suroq belgisi» shaklidagi o’rta korxonalar va «rivojlanayotgan g’oliblar»ni kelgusida «ustivor g’oliblar» va «daromad ishlab chiqaruvchi»larga aylanishi uchun qo’llab-quvvatlash lozim. Potentsial «yutqazayotgan» o’rta korxonalarni imkon qadar tezroq «echintirish» kerak. Yetuklik va pasayish bosqichlaridagi o’rta korxonalardagi biznesni shunday boshqarish kerakki, ularning raqobat kuchidan foydalanish imkoniyati yaratilishi

• 
  menejerlar uchun diversifikatsiya oqibatlarini tahlil qilish imkoniyati;
  
• 
  aloxida o’rta korxonalar o’rtasidagi kerakli pul oqimlarining aks ettirilishi, korxonaning oliy raxbariyati uchun resurslarni tug’ri taqsimlash imkoniyati;
  
• 
  o’rta korxonalar portfelining muvozanat kontseptsiyasi o’rta korxonalarning xozirgi strukturasini aniqlashga va o’zoq muddatli daromadlarni optimallashtirishga imkon beradi (muvozanatlashgan portfelь - kompaniyaning kuchli jixati bo’lib, muvozanatlashmagan portfel esa uning zaifligi xisoblanadi).
  

• 
  o’rta korxonalar sonining ko’pligi korxona raxbariyati uchun axborotning g’oyatda ko’pligi tufayli turli muammolarni vujudga keltirishi mumkin (amalda bu o’rta korxonalar soni 40-50 taga yaqin bo’lganda yo’z beradi);
  
• 
  o’rta korxonalar va butun kompaniyaning moliyaviy ustunliklari o’rtasida ziddiyatlar vujudga kelishi mumkin;
  
• 
  matritsa texnologiyasidan soddalashtirilgan xolda foydalanish vertikal integratsiyadan yoki bog’liq diversifikatsiyadan foydalanadigan kompaniyalar uchun muammolar vujudga kelishi mumkin (o’rta korxonalar o’rtasidagi muxim strategik munosabatlarni ham xisobga olish lozim).
  

4. Diversifikatsiyalangan korxonaning strategiyasini aniqlash

Diversifikatsiyalangan kompaniya strategiyasini baholashdagi asosiy masala, u kirib borayotgan tarmoqning jozibalilik masalasi xisoblanadi. Tarmoq qanchalik jozibali bo’lsa, korxona oldida foyda olishning shunchalik yaxshi o’zoq muddatli istiqbollari ochiladi. Tarmoqning jozibadorligini uchta yunalish bo’yicha baholash mumkin:

1. 
   Portfeldagi xar bir tarmoqning jozibadorligi. Bunda kuyidagi savol urinli bo’ladi: «Bu tarmoq kompaniya va unda ishlashi uchun yetarli darajada yaxshimi?» Kompaniyaga o’z mablagini kuygan xar bir tarmoq jozibalilik darajasi bo’yicha test sinovidan utishi mumkin.
   
2. 
   Xar bir tarmoqning boshqalarga nisbatan jozibadorligi.
   

3. 
   Barcha tarmoqlarning yagona gurux sifatidagi jozibadorligi. Bunda kuyidagi savol quyiladi: «Tarmoqlar yigindisi qanchalar jozibali ?» Daromadlarning va foydasi
   

• 
  bog’liq va bog’liq bo’lmagan biznesning kamroq tabaqalangan qismi bilan asosiy biznes bilan savdo xajmi bo’yicha tadbirkorlik qilish (korporatsiyaning tuliq savdo xajmining taxminan uchdan bir yoki undan kamroq);
  
• 
  bog’liq o’rta korxonalarning kamroq miqdori (2-5ta) bilan tor diversifikatsiyalangan tadbirkorlik;
  
• 
  ko’plab bog’liq o’rta korxonalar bilan qat’iy tabaqalangan xolda ish olib borish;
  
• 
  bog’liq bo’lmagan tarmoqlarda bir necha o’rta korxonalar bilan tor diversifikatsiyalangan xolda ish olib borish;
  
• 
  ko’pgina bog’liq bo’lmagan sohalarda ko’plab o’rta korxonalar bilan qat’iy differentsiyalangan xolda ish olib borish;
  
• 
  bog’liq bo’lmagan tarmoqlardagi ko’plab o’rta korxonalar bilan ishlash (biroq xar bir sohadagi o’rta korxonalar guruxlarga birlashtirilgan);
  

• 
  mavjud strategiyani identifikatsiyalash;
  
• 
  o’rta korxonalar portfelini tahlil qilish uchun uning bir yoki bir necha matritsasini yasash;
  
• 
  xar bir o’rta korxonaning o’zoq muddatli jalb qiluvchanligini baholash va taqqoslash;
  
• 
  ularning qaysi biri tarmoqdagi sharoitlarga eng yaxshi mos kelishini aniqlash maqsadida kompaniyaning xar bir o’rta korxonasidagi raqobat kuchini baholash va taqqoslash;
  
• 
  o’rta korxonalarni ularning faoliyat tarixi (evolyutsiya bosqichlari) va istiqbollari bo’yicha saralash;
  
• 
  xar bir o’rta korxonani korporativ strategiyaga mos kelishi jixatidan baholash va ularning korporatsiya uchun nisbiy strategik axamiyatini aniqlash;
  
• 
  o’rta korxonalarni yangi investitsiya uchun imtiyozlari bo’yicha saralash, xar bir o’rta korxona uchun asosiy taraqqiyot va strategik yunalishlarni belgilash (agresiv rivojlanish, erishilgan yutuqlarni ximoyalash, «echintirish», «xosilni yig’ib olish», tugatish);
  
• 
  korporatsiyadagi umumiy diversifikatsiya holatini aniqlash (o’rta korxonalardagi savdo xajmlarining nisbati, korporatsiya bo’yicha, ulardagi joriy daromad bo’yicha);
  
• 
  diversifikatsiya bazasini kengaytirish yoki qisqartirishning korporatsiya uchun axamiyatini baholash;
  
• 
  bog’liq va bog’liq bo’lmagan o’rta korxonalarning korxona portfelidagi nisbatini baholash;
  
• 
  korporatsiyaning milliy miqyosdagi va biznesni baynalmilallashtirishdagi rivojlanish tendentsiyalari;
  
• 
  asosiy o’rta korxonalar va biznesdagi mavjud pozitsiyalarni kuchaytirish bo’yicha sunggi hatti-harakatlarning natijalari;
  
• 
  portfelni yangi o’rta korxonalar bilan tuldirish bo’yicha hatti-harakatlar;
  
• 
  zaif va bush o’rta korxonalarni qisqartirish;
  
• 
  o’rta korxonalardagi investitsiyalarning nisbatini baholash;
  
• 
  strategik maqsadlarni amalga oshirish va raqobatli ustunliklarni ustirish bo’yicha korporatsiyani boshqarish samaradorligini baholash;
  

• 
  korxonaning portfelida kerakli o’rta korxonalar bormi?
  
• 
  portfelda daromadli o’rta korxonalar soni yetarlimi?
  
• 
  rivojlanayotgan va sunib borayotgan o’rta korxonalar o’rtasida muvozanat bormi?
  
• 
  «rivojlanayotgan g’oliblar»ni va «suroq belgilari»ni moliyaviy ta’minlash uchun «daromad ishlab chiqaruvchi»lar yetarlimi?
  
• 
  kompaniyaning asosiy biznesi yetarlicha daromadli va istiqbollimi yoki u
  

• 
  korxonaga shuncha o’rta korxona xaqiqatdan ham kerakmi yoki ularni qisqartirish kerakmi?
  
• 
  korxonada korporatsiya miqyosida katta ulushga ega bo’lgan tarmoq peshqadami bormi yoki korxonao’rtacha-zaif pozitsiyalardagi ko’plab o’rta korxonalardan iboratmi?
  
• 
  korporatsiyaning umumiy pozitsiyasini yaxshilash uchun qaysi o’rta korxona faoliyatini tugatish kerak?
  

5. Korporativ strategiyani ishlab chiqish