• Bir o’lchamli va ko’p o’lchamli avtomatik tizimlar.
    		•

    Qalqovuchli satx rostlagich




    Download 8,74 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet12/88
    Sana31.01.2024
    Hajmi8,74 Mb.
    #149272
    1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   88
    Bog'liq
    AVTOMATIKA VA ISHLAB CHIQARISH DARSLIK

    Qalqovuchli satx rostlagich. 
    Jahon bo’yicha eng birinchi texnik rostlagichlardan biri qalqovichli suyuqlik 
    satxini rostlagichi bo’lib, uni 1975 yilda I.I.Polzunov tomonidan qurilgan. Undan 
    bug’ qozonida suv satxini rostlash uchun foydalanilgan. Hozirda bu tipdagi 
    rostlagichlar texnikada keng miqyosda qo’llanilmoqda. 
    Hozirda misol bo’lib oddiy, shu bilan bir vaqtda zamonaviy keng tarqalgan 
    satx rostlagichi qalqovichli rostlagich bo’lib, avtomobil karbyuratori qalqovuchli 
    kamerasi hisoblanadi (1.24-rasm, a). Rostlash ob’ekti bo’lib 1 hisoblanadi va 
    undagi benzini satxi N bevosita qalqovich 2 holati bilan o’lchanadi. Richaglar 
    tizimi bilan igna 3 qalqovich bilan bog’langan rostlanadigan benzin oqimi 
    kameraga tushadi. N=N
    0
    satxda igna to’liq benzin oqib kelayotgan kanalni 
    berkitadi, ya’ni Q=0. N – kattalik rostlanadigan, talab etilgan kattalikni vazifa qilib 
    beradi: u rostlovChi richakka ignani sozlash vaqtida o’rnatadi. 
    a) 
    b) 
    1.5 – rasm. Qalqovuchli satx rostlagich.
    Tashqi nazorat qilinmaydigan ta’sir bo’lib, avtomobil dvitagel jigleriga 
    tushayotgan benzin sarfi G hisoblanadi. Ushbu sarf qalqovuchli kamera satxini 
    pasayishiga olib keladi. 
    Ko’rib chiqilayotgan rostlagichning funksional tizimi 1.5 – rasm b da 
    ko’rsatilgan. Unda ikki tizim elementi ajratilgan bo’lib, ob’ekt bo’lib hizmat 
    qiladigan qalqovuchli kamera o’lchash asbobiga biriktirilgan, unga kirish 
    tomonidan Q-G ayirma beriladi. Chiqish kattaligi bo’lib, benzin satxi N bo’ladi; 
    bajaruvChi qurilma qalqovuch holatini o’zgarishi va benzin oqim kanalida ignani 
    siljishi va Q kattalikni beruvchidan iborat. 

    22 
    Bir o’lchamli va ko’p o’lchamli avtomatik tizimlar. 
    Tizimlar oddiy va murakkab turlarga bo’linadi. Murakkab boshqaruv 
    tizimlarining normal ishlashini ta’minlash uchun tizimni tashkil etuvchi har bir 
    elemendarningholatini nazorat kilib turish maqsadga muvofikdir. Tizim 
    elementlarining holatlarini nazorat qiladigan va zarur xollarda ularning nosozliklari 
    tug’risida ma’lumot signali beradigan o’lchovvositalari nazorat elementlari 
    hisoblanadi. Bu o’z navbatida avtomatik boshqaruv tizimining sifatdi va ishonchli 
    ishlashini ta’minlaydi. Odatda boshqaruv ob’ektida va boshqaruv tizimi 
    elementlarida 
    turli 
    harakatlantiruchi 
    kuchlar 
    mavjud 
    bo’ladi. 
    Tashqi 
    harakatlantiruvchi kuchlarni kirish o’zgaruvchilari, kirish funksiyalari yoki kirish 
    signallari deyiladi. Ko’pincha boshqaruvvazifalari haqida ma’lumot beruvchi turli 
    o’lchov asboblarining signallari avtomatik boshqaruv tizimida kirish o’zgaruvchisi 
    bo’lib keladi. O’lchov asboblarining haqiqiy signallari doim xatoliklar va chetga 
    chiqishlar haqida ma’lumot beradi. Bitta kirish va bitta chiqish yo’liga ega 
    bo’lgantizimlar odatda bir o’lchovli tizim deyiladi. 
    Bir necha kirish va chiqish yo’llariga ega bo’lgantizimlar esa ko’p 
    o’lchovli tizimhisoblanadi vao’lchovli tizimlar bitta kirish va bir nechta chiqish 
    yo’llariga ega bo’ladilar yoki teskarisi. Shunday tizimlar ham uchraydiki, ularda 
    kirish signallari ma’lum liniyalar bo’ylab, yuzaga yoki maydonga uzluksiz 
    taqsimlanib turadi va ularning parametrlari taqsimlangan tizim deyiladi. Bundan 
    keyin biz tizim deganda avtomatik tizimni nazarda tutamiz.
    Yuqorida 
    aytilgan 
    muloxazalardan 
    EHM 
    larning 
    zamonaviy 
    avtomatikadagi roli yaqqol ko’rinadi. Murakkab boshqaruvtizimlarini, ayniksa 
    ko’p sonli ob’ektlarni yoki turli murakkab jarayonlarni boshqarishga mo’ljallangan 
    boshqaruvtizimlarini tezkor hisoblash mashinalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. 
    Shuning uchun ham bugungi kunda avtomatikaning taraqqiyotiniboshqarish 
    tizimini texnik vositalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. 
    Umuman olganda tizimlar chiziqli va chiziqli bo’lmagan turlarga bo’linadi. 
    chiziqli tenglamalarda yoziladigan tizimlarga chiziqli tizimlar deyiladi, aks holda 
    tizim chiziqli bo’lmagan tizim deyiladi. 

    23 
    Tizim tarkibida atiga bittagina chiziqli bo’lmagan, ya’ni chiziqli 
    tenglamada ifodalanmaydigan zvenoning bo’lishi tizimning chiziqli bo’lmasligiga 
    olib keladi. Barcha chiziqli bo’lmagan avtomatik boshqaruv tizimilarni hisoblash 
    uchun biror-bir umumiy qonuniyatga ega bo’lmagan usul mavjud emas. Faqat juda 
    oddiy va quyi darajadagi chiziqli bo’lmaganavtomatik boshqaruv tizimilarda 
    qo’llanilishi mumkin bo’lgan ba’zi usullar mavjud. Agar tizimga kiradigan kattalik 
    X ning qiymatlar diapozonini cheklamaydigan bo’lsak unda barcha real avtomatik 
    boshqaruv tizimilar chiziqli bo’lmagan avtomatik boshqaruv tizimiga aylanadiva 
    chiziqli bo’lmagan tizimlarni yechimini topishning murakkablashtiradi hamda 
    tizimni iloji boricha soddalashtirishni talab qiladi. Bu o’z navbatida chiziqli 
    bo’lmagan tizimlarni chiziqlashtirishga olib keladi. 

    Download 8,74 Mb.
    1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   88




    Download 8,74 Mb.
    Pdf ko'rish