richagi ham shunday burchakka buriladi.
Shuning uchun rul
richaglari o ‘rtasida ham g ‘ildiraklardagi burilish burchaklari
o ‘rtasidagi kabi bog‘lanish saqlanib qoladi.
Ekspluatatsiya davrida g‘ildirak burilish burchaklari o ‘rta-
sidagi b o g ‘la n ish rul y u r itm a s in in g n o t o ‘g ‘ri so zlan ish i
natijasida buzilishi mumkin. M a ’lumki, boshqariluvchi g‘il-
diraklarning yaqinlashuvi g ‘ildirakning yonga og‘ishi natijasida
s h in a n in g yeyilishini biroz k a m ay tira d i. GMldiraklarning
yaqinlashuvini rostlashda rul trapetsiyasi k o ‘ndalang t o r t
qisining uzunligini b o ‘ylam a o ‘q d a n
ikki to m o n g a bir xil
o ‘zgartirish kerak. K o ‘n d a la n g to rtq in in g faqat bir u ch i
uzaytirilganda ham gMldiraklarning neytral holatidagi yaqin-
lashuv burchaklari normada boMadi, lekin gMldiraklar o ‘ng va
ch ap to m o n g a burilganda 6/ va 0t bu rchaklari o ‘rtasidagi
bogManish o ‘zgaradi.
A vtom obilning boshqariluvchanligi
yurish qismi va rul
boshqarmasining texnik holatiga ham bogMiq. Shinalarning
birortasida bosimning kamayishi uning gMldirashga qarshiligini
oshiradi va koMidalang bikrligini kamaytiradi. Shuning uchun
avtomobil bosimi kam shina tom onga burilishga intiladi. Rul
trapetsiyasi va shkvoren birikmalaridagi zazorlar kattalashsa,
gM ldiraklarning te b ranish i k u c h ay ib ,
u la rn in g yoM bilan
ilashishi yo ‘qolishi mumkin. Bundan tashqari, gMldirakdagi
disbalans ham uning tebranishini kuchaytiradi. Disbalans,
ko‘pincha, protektori yangilangan shinalarda uchraydi.
Oldingi gMldirak gupchagining podshipniklaridagi va shk
voren birikmasidagi zazorlar kattalashsa,
avtomobil haraka-
tidagi barqarorlik yomonlashadi. Chunki zazorlarning ortishi
rul chambaragining burilish soni va amplitudasini oshiradi.
Barqarorlikka rul boshqarmasining n o to ‘g‘ri sozlanishi ham
salbiy ta ’sir koMsatadi. Bo‘ylama rul tortqisining probkalari,
k o n u s sim o n p o d s h ip n ik la r va rul m e x a n iz m in in g q a ttiq
tortilishi
ishqalanish kuchini oshiradi, gMldiraklarning neytral
holatga qaytishini qiyinlashtiradi. Demak, boshqariluvchanlik
yomonlashadi.
Avtomobilning boshqariluvchanligi haydovchining mala-
kasiga ham ko‘p jihatdan bogMiq. M a ’lumki,
burilish davrida
avtomobilni boshqarish juda qiyin. Malakasi past haydovchilar
esa ko ‘p xatolarga yoM q o ‘yadilar, y a ’ni: avtomobilni yoM
260
o ‘q id a n ta sh q a rig a c h iq a ra d i, yurib k e tay o tg an
q a to rin i
to ‘satdan o ‘zgartiradi, burilish davrida «burchak kesadi» va
h.k. Avtomobilni aniq va ravon burish uchun uning harakat
tezligi bilan oldingi gMldiraklarning burilishdagi burchak tezligi
o ‘zaro mos bo ‘lishi lozim.
VI bobga doir masalalar
1. Avtomobil oldingi gMldiraklarining o ‘rtacha burilish
burchagi 18°, gMldirakning gMldirashiga
qarshilik koeffitsiyenti
0,02 va ilashish koeffitsiyenti 0,6. Avtomobilning boshqa-
riluvchanligini isbotlang.
Javob: avtomobil boshqariluvchan.
2. Avtomobil bazasi 2,6 m, oldingi gMldiraklarining o £rtacha
burilish burchagi 12°. Yonaki sirpanishda oldingi va orqa
o ‘qlarning yonaki sirpanish burchaklari 7° va 5°. Avtomobilning
yonaki surilib va surilmasdan burilish radiusini aniqlang.
Javob:
Re = 14,8
m , R = 12,4 m.
