Raqamli texnikaga kirish va avtomatika




Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/72
Sana12.02.2024
Hajmi2,28 Mb.
#155309
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   72
Bog'liq
RAQAMLI TEXNIKAGA

DSt 2.728-74 
bo`yicha grafik 
belgilari 
Ta’rifi 
 
O`zgaruvchan rezistor (reostat). 
 
O`zgaruvchan rezistor, reastat tuzilishida ulanishi 
(uning bitta ulanish joyi polzunli). [polzun – 
syokin o`zgartiriladigan, boshqariladigan] 
 
Sozlanadigan (rostlanadigan) rezistor. 
 
Sozlanadigan rezistor, reastat tuzilishida ulanishi 
ulanishi (uning bitta ulanish joyi polzunli). 
 
Varistor (qo`llaniladigan qarshilik kuchlanishiga 
bog‘liq). 
 
Termistor (temperatura ta’siriga bog‘liq 
qarshilik). 
 
Fotorezistor (yorug‘lik ta’sirida ishlaydigan 
qarshilik). 
Rezistorlarning ketma – ket ulanishidagi qarshiligi 6.4 – rasmda sxemasi 
keltirilgan. 

57 
 
6.4 – rasm. Rezistorlarni ketma – ket ulanish sxemasi. 
Rezistorlarni ketma – ket ulanishida qarshiliklari qo`shiladi va buning 
isboti quyidagi ifodadan. 
Rezistorlar ketma-ket ulanganda ularning umumiy qarshiligi barcha 
qarshiliklarning katta qiymatidan yuqori bo`ladi. 
Agarda 
, umumiy qarshilik quyidagiga teng : 
Rezistorlar paralel ulanganda ularning teskari qiymatlari qo`shiladi 
(umumiy o`tkazuvchanlik 1/R, har bir rezistorlar 1/R
i
yig‘indisiga teng). 
Rezistorlarni paralel ulanish sxemasi 6.5 – rasmda keltirilgan.
 
6.5 – rasm. Rezistorlarni paralel ulanish sxemasi 
Agar zanjirni o`zaro ketma-ket yoki paralel ulangan blok qismlarga 
ajratilsa, oldin har bir blok qism qarshiliklari hisoblanadi, keyin har qaysi 
blok qismlar qarshiligi ekvivalent qarshilik bilan almashtiriladi, natijada 
umumiy (xaqiqiy) qarshilik aniqlanadi. 
Buning isboti, ikki paralel ulangan rezistorlarning umumiy qarshiliklari 
quyidagiga teng.
Agar 
bo`lsa umumiy qarshilik 
ga teng 
bo`ladi. 
Rezistorlar paralel ulanganda ularning umumiy qarshiligi rezistorlarning 
eng kam qiymatidan kichik bo`ladi. 
Aralash ulangan rezistorlarlarni sxemasi quyidagi 6.6 – rasmda 
keltirilgan 

58 
 
6.6 – rasm. Aralash ulangan rezistorlarlarni sxemasi 
Bu sxema ikkita paralel ulangan bloklar, ularning biri ketma – ket 
ulangan 
va 
rezistorlardan iborat bo`lib umumiy qarshiligi 
ga 
teng, boshqa 
rezistorining umumiy o`tkazuvchanligi 
, 
ga teng bo`ladi. Demak, umumiy qarshilik 
ga teng bo`ladi. 
O`zaro ketma – ket yoki parallel ulangan, bloklarga bo`linmaydigan 
rezistorlardan tashkil topgan zanjirlar hisobi uchun Krixgof qoidasi 
qo`llaniladi. Bu qonunga ko`ra, elektr zanjirining tarmoqlanish tuguniga 
kelayotgan va undan chiqib ketayotgan toklarning yig‘indisi nolga teng. 
Ba’zan hisobni sodalashtirish uchun simmetriya prinsipini va uchburchak – 
yo`lduzcha usulini qo`llash maqsadga muvofiq bo`ladi. 
Rezistorlarning quvvati. Rezistorlarni paralel yoki ketma – ket 
ulanganda ularning umumiy quvvati ulangan rezistorlar quvvatlari 
yig‘indisiga teng bo`ladi. 
Kuchlanishni bo`lgich sxemasi quyidagi 6.7 – rasmda keltirilgan. 
6.7 – rasm. Kuchlanishni bo`lgich sxemasi 
Agar R=9R
1
bo`lsa U
WY
=0,1U
WE
ga teng bo`ladi, bu kiruvchi 
kuchlanishning 10 marta bo`linishiga olib keladi.

Download 2,28 Mb.
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   72




Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish