365
1-mavzu:“Yuklarni tashishni tashkil etish” fanining maqsadiva
vazifasi
Reja
1.
Avtomobil transportiiqtisodiyotning muhim tarmog‘i.
2.
O‘zbekistonda avtomobil transportining holati va istiqbollari.
3.
Yuklarni tashishni tashkel etish faning maqsad va vazifalari.
4.
Yuk va yo‘lovchilarni shaharda, shahar atrofida, shaharlararo va xalqaro
yo‘nalishlarda tashish faoliyatini litsenziyalashda davlat xizmatlari ko‘rsatish tartibi.
Avtomobil transporti bir qancha texnik-iqtisodiy xususiyatlarga ega.avtomobil
transportining asosiy texnik-iqtisodiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Katta manyovr va harakatchanlik (tovarni ishlab chiqarish (yuklash) nuqtasidan
(joyidan) iste'molchining (qabul qiluvchining) omboriga qayta yuklamasdan, ya'ni
"eshikdan eshikgacha" tashish);
Yuklarni yetkazib berishning yuqori tezligi;
Tezlik bo‘yicha avtomobil transporti havo transportidan keyin ikkinchi o‘rinda
turadi, daryo va dengiz, ba'zan esa temir yo‘l transportidan sezilarli darajada oshadi.
Bu afzallik, ayniqsa, yuklarni qisqa masofalarga tashishda seziladi.
Tovarlar harakatining qisqaroq yo‘li.
Avtomobil transportida tashish masofasi temir yo‘lga qaraganda qisqaroq
bo‘lgan hollarda yuklarni etkazib berish va yo‘lovchilarni avtomobil transportida
tashish ayniqsa samaralidir.
Kamchilik avtomobil transporti transportning nisbatan yuqori narxi bo‘lib, u
suvga qaraganda ancha yuqori va temir yo‘l transporti... Tashish narxini pasaytirish
zahiralari bo‘sh avtomobil yurishini qisqartirish va tijorat tezligini oshirishdir.
Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatishning moddiy-texnik bazasining narxi hali
ham yuqori (garajlar, stantsiyalar xizmat). O‘ziga xos tortishish hali ham
past avtomobil yo‘llari qattiq sirt bilan.
Avtomobil transporti bir qancha texnik-iqtisodiy xususiyatlarga ega.Avtomobil
transportining asosiy texnik-iqtisodiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Katta manyovr va harakatchanlik (tovarni ishlab chiqarish (yuklash) nuqtasidan
(joyidan) iste'molchining (qabul qiluvchining) omboriga qayta yuklamasdan, ya'ni
"eshikdan eshikgacha" tashish);
Yuklarni yetkazib berishning yuqori tezligi;
366
Tezlik bo‘yicha avtomobil transporti havo transportidan keyin ikkinchi o‘rinda
turadi, daryo va dengiz, ba'zan esa temir yo‘l transportidan sezilarli darajada oshadi.
Bu afzallik, ayniqsa, yuklarni qisqa masofalarga tashishda seziladi.
Tovarlar harakatining qisqaroq yo‘li.
Avtomobil transportida tashish masofasi temir yo‘lga qaraganda qisqaroq
bo‘lgan hollarda yuklarni etkazib berish va yo‘lovchilarni avtomobil transportida
tashish ayniqsa samaralidir.
Kamchilik avtomobil transporti transportning nisbatan yuqori narxi bo‘lib, u
suvga qaraganda ancha yuqori va temir yo‘l transporti... Tashish narxini pasaytirish
zahiralari bo‘sh avtomobil yurishini qisqartirish va tijorat tezligini oshirishdir.
Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatishning moddiy-texnik bazasining narxi hali
ham yuqori (garajlar, stantsiyalar xizmat). O‘ziga xos tortishish hali ham
past avtomobil yo‘llari qattiq sirt bilan.
Yuqori ishlash avtomobil transporti ishlarini yetarli darajada rivojlangan yo‘l
tarmog‘i mavjud bo‘lgandagina olish mumkin. Yo‘l qurilishi hajmi sezilarli darajada
oshganiga qaramay, qattiq va yaxshilangan qoplamali yo‘llar hali ham etarli emas.
Avtomobillar orqali yuk va yoʻlovchi tashishning oʻsishi barchani bogʻlovchi
avtomobil yoʻllarining qurilishiga sabab boʻlmoqda aholi punktlari mamlakatlar
o‘zaro va asosiy transport turlari bilan.
Eng katta muammo - avtomobil parkining strukturasini yaxshilash, ya'ni. Uni
yuk aylanmasi tarkibiga moslashtirish.
Avtomobil
transporti
samaradorligini
oshirishning
muhim
vazifalari
quyidagilardan iborat:
Qiymatda ko‘proq vaqt;
Avtomobil transportiga texnik xizmat ko‘rsatish va ta'mirlashni tashkil etishni
takomillashtirish;
Yuk ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalashni takomillashtirish;
Keng joriy etish avtomatlashtirilgan tizimlar boshqaruv va boshqalar.
Yuk avtomobil transportiiqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri hisoblanadi.
Transportning ahamiyati yuklarni ishlab chiqarish joyidan istemol joyigacha bo‘lgan
harakatidagi zarurati orqali aniqlanadi.Iqtisodiy ma’nosi bo‘yicha “mahsulot” agar
iste’molchiga etkazilmasa to‘liq tayyor hisoblanmaydi. Shuning uchun transportning
roliishlab chiqarilgan mahsulotning iste’mol qiymatini ishlab chiqarish jarayonida
saqlanishida o‘z nihoyasiga etadi.
Hozirgiumuminsoniyat globallashuv sharoitida iqtisodiyotning rivojlanishini
yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan transport xizmatisiz amalga oshirish mumkin emas.
367
Transportning aniq va ishonchli ishlashisanoat, qurilish va qishloq xo‘jaligi
korxonalari ishlash ritmini, shuningdek, xom-ashyo tayyorlash va tayyor mahsulot
harakatini, insonlar kayfiyati va ularning ish qobiliyatini aniqlaydi.
Transportning yaxshi ishlashini belgilovchi muhim omillardan biri, uniig yuk
va yo‘lovchilarni tashish muntazamligidir. Zarur mahsulot, xom ashyo, ehtiyot
qismlar, yonilg‘i o‘z vaqtida va muntazam tashilgandagina ularning omborlardagi
zahiralari eng kam miqdorda bo‘lishi va ishlab chiqarishni uzluksiz tashkil etish
imkoni yaratiladi.tabiat boyliklaridan foydalanish va ularni tashishda ham transport,
ayniqsa avtomobil transporti alohida o‘rin to‘tadi. Agar zamonaviy transport
vositalari va rivojlangan yo‘llar bo‘lmasa, tabiat boyliklaridan samarali foydalanish
qiyin bo‘ladi.transport xo‘jalik vazifalarini hal etishdagina muhim bo‘lmay, balki yo‘l
tarmog‘ini rivojlantirish, qishloq aholisini shaharga yaqinlashtirish, masalan,
kadrlarning qishloq joylarda mustahkam o‘rnashib qolishiga ham ma’lum darajada
yordam beradi. Bu, o‘z navbatida, katta ijtimoiy masalani hal etishga, ya’ni mehnat
resurslaridan oqilona foydalanishga ko‘maklashadi.
“Yuklarni tashishni tashkil etish” fani tashishni tashkil etishning texnologik
sxemalarini
ishlab
chiqish,
avtomobil
transportidan
oqilona
foydalanish,
ekspluatatsion ko‘rsatkichlarni hisoblash va tahlil qilishni bilish va ko‘nikmalarini
hosil qilishni ko‘zda to‘tadi.
“Yuklarni tashishni tashkil etish” fanining asosiy maqsadi avtomobil
transportini ekspluatatsiya qilish bo‘yicha bilimli mo‘taxassislarni moddiy resurslar
va xizmatlardan samarali foydalanish
Yuk va yo‘lovchilarni shaharda, shahar atrofida, shaharlararo va xalqaro
yo‘nalishlarda tashish faoliyatini litsenziyalashda davlat xizmatlari ko‘rsatish tartibi
Litsenziya varaqasi — litsenziya talablari va shartlariga majburiy tarzda rioya
qilingan holda yo‘lovchilar va yuklarni tashishda foydalaniladigan har bir
avtotransport vositasiga litsenziyalanadigan faoliyat turini amalga oshirish uchun
beriladigan ruxsatnoma (litsenziya);
Tijorat asosida yo‘lovchilarni va yuklarni tashish — tijorat asosida, ya’ni
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish yo‘li bilan avtotransport vositalarida
yo‘lovchilarni va yuklarni tashish xizmatini ko‘rsatish natijasida daromad olish.
Tijorat asosida amalga oshiriladigan yo‘lovchilarni va yuklarni shaharda,
shahar atrofida, shaharlararo va xalqaro yo‘nalishlar bo‘yicha tashish faoliyati
litsenziyalanadi.
368
Tijorat asosida yo‘lovchilarni shaharda, shahar atrofida, shaharlararo va
xalqaro yo‘nalishlar bo‘yicha tashish faoliyati yuridik shaxslar tomonidan amalga
oshiriladi.
Aholining hayoti va sog‘lig‘ini xavf ostiga qo‘ygan tabiiy ofatlar,
epidemiyalar, yirik avariyalar oqibatlarini tugatish hamda hukumatning qarorlari
bo‘yicha avariya-qutqarish va tiklash ishlari amalga oshirilishi va muruvvat yuklari
yetkazib berilishi talab etilishi bilan bog‘liq tashishlarni amalga oshirishga, elektron
tijorat orqali realizatsiya qilingan tovarlarni sotuvchiga va yetkazib beruvchiga
shaxsiy mulk, ijara va boshqa foydalanish huquqiga asosan tegishli bo‘lgan
avtomobil transportida O‘zbekiston hududi bo‘ylab yetkazib berishga, aeroportdan,
temir yo‘l vokzallari va avtostansiyalardan mehmonxonaga va undan qaytishga, o‘z
ehtiyojlari uchun yuklarni texnologik tashish uchun, shuningdek, turizm obyektlariga
o‘zining ijarachilariga transport xizmatini ko‘rsatish uchun hamda “faoliyatning
ayrim turlarini litsenziyalash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining
9-
moddasida
nazarda tutilgan tashkilotlarga litsenziya olish talab etilmaydi, qonun
hujjatlarida belgilangan holatlar bundan mustasno.
Litsenziya berish, shuningdek, qonun hujjatlarida belgilangan hollarda
litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turish yoki to‘xtatish, shuningdek, uni bekor
qilish va qayta rasmiylashtirish O‘zbekiston Respublikasi transport vazirligi,
qoraqalpog‘iston Respublikasi transport vazirligi, viloyatlar va toshkent shahar
transport boshqarmalari (keyingi o‘rinlarda litsenziyalovchi organlar deb ataladi)
tomonidan tegishli qarorlar qabul qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Bunda:
O‘zbekiston Respublikasi transport vazirligi tomonidan (keyingi o‘rinlarda
vazirlik deb ataladi) — yo‘lovchilarni va yuklarni xalqaro tashish bo‘yicha
litsenziyalar berish, litsenziyalarning amal qilishini to‘xtatib turish yoki to‘xtatish,
shuningdek, ularni bekor qilish va qayta rasmiylashtirish amalga oshiriladi;
Qoraqalpog‘iston Respublikasi transport vazirligi, viloyatlar va toshkent shahar
transport boshqarmalari (keyingi o‘rinlarda vazirlikning hududiy boshqarmalari deb
ataladi) tomonidan — yo‘lovchilarni va yuklarni shahar, shahar atrofi, shaharlararo
tashish bo‘yicha litsenziyalar berish, litsenziyalarning amal qilishini to‘xtatib turish
yoki to‘xtatish, shuningdek, ularni bekor qilish va qayta rasmiylashtirish amalga
oshiriladi.
Vazirlikka
litsenziyalovchi
organlar
faoliyatini
muvofiqlashtirish,
litsenziyalash tartibini takomillashtirish bo‘yicha takliflar tayyorlash, O‘zbekiston
Respublikasi hududidagi litsenziyalarning yig‘ma reyestrini yuritish, litsenziyalovchi
369
organlar tomonidan avtomobil transportida yo‘lovchilarni va yuklarni tashish
faoliyatini litsenziyalash sohasidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish
vazifalari yuklanadi.
Avtomobil transportida yo‘lovchilarni va yuklarni shaharda, shahar atrofida,
shaharlararo va xalqaro yo‘nalishlar bo‘yicha tashish huquqi uchun ushbu
reglamentga 1-ilovaga muvofiq namunaviy (oddiy) litsenziyalar beriladi.
Ariza beruvchining so‘rovnomasiga ko‘ra litsenziya quyidagi faoliyat turlari
uchun beriladi:
Yo‘lovchilarni shaharda avtobuslarda tashish;
Yo‘lovchilarni shaharda mikroavtobuslarda tashish;
V) yo‘lovchilarni shaharda yengil avtomobillarda tashish;
G) yo‘lovchilarni shahar atrofida avtobuslarda tashish;
D) yo‘lovchilarni shahar atrofida mikroavtobuslarda tashish;
E) yo‘lovchilarni shahar atrofida yengil avtomobillarda tashish;
J) yo‘lovchilarni shaharlararo avtobuslarda tashish;
Z) yo‘lovchilarni shaharlararo mikroavtobuslarda tashish;
Yo‘lovchilarni shaharlararo yengil avtomobillarda tashish;
Y) yo‘lovchilarni xalqaro avtobuslarda tashish;
K) yo‘lovchilarni xalqaro mikroavtobuslarda tashish;
L) yo‘lovchilarni xalqaro yengil avtomobillarda tashish;
M) yuklarni avtomobil transportida shaharda va shahar atrofida tashish;
N) yuklarni avtomobil transportida shaharlararo tashish;
O) yuklarni avtomobil transportida xalqaro tashish.
O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatga olingan yuk avtomobili yoki shatakchi
avtomobil hamda xorijiy davlat hududida ro‘yxatga olingan tirkama yoki yarim
tirkamadan iborat transport vositalari tarkibidan foydalangan holda amalga
oshiriladigan xalqaro tashishda yuk avtomobili yoki shatakchi avtomobilga olingan
litsenziya varaqasi transport vositalarining butun tarkibi uchun amal qiladi.
Litsenziat litsenziyalovchi organga murojaat qilganda bir ariza bilan ushbu
litsenziyalovchi organ tomonidan beriladigan litsenziya turlarining bir necha qismini
olish huquqiga ega.
Xalqaro yo‘nalishlar bo‘yicha yuklarni tashishni amalga oshirish huquqini
beruvchi litsenziya varaqasiga ega bo‘lgan avtomobilda milliy yuk tashuvchilar unga
muvofiq shaharlararo yo‘nalishlarda yuk tashishni amalga oshirish huquqiga ham
egadirlar.
370
Yuklarni avtomobil transportida tashishda foydalaniladigan shatakchi
avtomobillarga litsenziya varaqalari berilishi uchun davlat boji to‘lash talab
etilmaydi.
|
