242
η
ek.el
– elektrodning ekranlash koeffisiyenti ma’lumotnomadan
olinadi.
Elektrodlar va ularni ulovchi metal polosadan tashkil topgan
takroriy zaminlagichning haqiqiy qarshiligi aniqlanadi:
el
el
ek
el
n
n
ek
R
m
R
R
R
.
.
2
1
1
)
(
, Om
(10.12)
Nol simi tanlanadi. Buning uchun uning qarshiligi hisoblanadi.
ETQ talabalariga ko‘ra nol simining
qarshiligi elektr tarmoq
qarshiligining ikki barobaridan oshmasligi kerak ya’ni:
t
n
R
R
2
(10.13)
bu yerda
: R
n
– nol simining qarshiligi, Om.
R
t
– elektr tarmoqlarning qarshiligi, Om.
Elektr tarmoqlarning aktiv va induktiv qarshiliklari hisoblanadi:
l
r
R
t
0
, Om
l
х
х
t
0
, Om (10.14)
bu yerda:
r
o
– elektr tarmoqning solishtirma aktiv qarshiligi, Om/km.
x
o
– elektr tarmoqning solishtirma induktiv qarshiligi Om/km.
l
– elektr tarmoqning uzunligi, km.
R
n
qarshiligini hisoblab topilgandan keyin, uning miqdoridan
kelib chiqib nol simining turi tanlanadi.
Nol simining aktiv va induktiv qarshiliklari hisoblanadi:
l
r
R
n
0
, Om
l
x
x
n
0
, Om (10.15)
bu yerda:
r
o
– nol simining
solishtirma aktiv qarshiligi,
ma’lumotnomadan olinadi Om/km.
x
o
– nol simining solishtirma induktiv qarshiligi, ma’lumotno-
madan olinadi Om/km.
Faza – nol xalqasi qarshiligi hisoblanadi:
2
2
)
(
)
(
n
k
n
k
n
x
x
R
R
Z
, Om (10.16)
243
Bir fazali qisqa tutashuv toki hisoblanadi:
)
3
1
(
3
)
1
(
2
)
1
(
t
x
q
z
z
U
I
, A
(10.17)
bu yerda: U
2
– tarmoqning ikkilamchi kuchlanishi, V;
Z
(1)
t
– transformatorning qarshiligi, ma’lumotnomadan olinadi,
Om.
Himoya apparatlarining ustavka toki tekshiriladi:
uz
q
I
I
)
1
(
– bo‘lishi kerak.
bu yerda:
s
n
uz
I
I
.
3
Nol simidagi kuchlanish pasayish hisoblanadi.
n
q
n
z
I
U
)
1
(
,
V (10.18)
bu yerda:
2
2
n
n
n
x
R
z
nol simining to‘liq qarshiligi, Om.
Transformatorning neytral nuqtasi oldidagi tegishli kuchlanishi.
,
2
1
0
0
R
R
R
R
U
U
o
n
t
V (10.19)
Dvigatellar qobiqlari oldidagi tegishli kuchlanishi:
,
2
1
1
1
R
R
R
R
U
U
o
n
t
V;
,
2
1
2
2
R
R
R
R
U
U
o
n
t
V (10.20)
Hisoblangan miqdorlar ma’lumotnomada
keltirilgan ruxsat etil-
gan miqdorlar bilan solishtiriladi.
Bunda,
,
.
t
e
r
U
U
,
1
.
t
e
r
U
U
2
.
t
e
r
U
U
shartlar bajarilishi
kerak.
Shartlar
bajarilmasa
zaminlagichlar
va
nol
simining
qarshiliklarini kamaytirish lozim bo‘ladi.
10.3. Himоyaviy zаminlаsh
Konchilik korxonalari elektr ta’minot tizimida neytrali yerdan
izolyatsiyalangan va neytrali yerga ulangan uch fazali o‘zgaruvchan
tok tarmoqlari qo‘llaniladi.
244
Yer osti konchilik korxonalari yer osti lahimlarida past
kuchlanishli va yuqori kuchlanishli
elektr tarmoqlarida, shuningdek
yer yuzasida 6–35 kV li elektr
tarmoqlarda neytrali yerdan
izolyatsiyalangan uch fazali o‘zgaruvchan tok tizimi qo‘llaniladi.
Ochiq kon korxonalari ichidagi ishlab
chiqarish hududida past
kuchlanishli va yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlarda, shuningdek
yerning ustidagi 6–35 kV li elektr tarmoqlarda neytrali yerdan
izolyatsiyalangan uch fazali o‘zgaruvchan tok tizimi qo‘llaniladi.
Bunday elektr tarmoqlarda qo‘llaniladigan elektr uskunalarning metall
qobiqlariga turli sabablarga ko‘ra kuchlanish o‘tib qolishi mumkin.
Elektr uskuna qobig‘i yerdan izolyatsiyalangan bo‘lsa, unga odam
tegsa va odam elektr tokini o‘tkazuvchan yerda turgan bo‘lsa, metall
qobiqqa o‘tib qolgan kuchlanish ta’siri ostida hosil bo‘lgan
tokning
to‘liq miqdori odam orqali yerga o‘tadi. (10.14–rasm).
r
z
r r r
x
s
x
s
x
s
R
o
