ishtirokchilami qo’shish yoki chiqarib tashlash imkoniyatlari ham bor.
Наг bit
fayldan foydalanishda faylga nisbatan foydalanuvchining huquqi avvaldan
aniqlanib qo’yiladi. Berilgan huquqiga ko’ra foydalanuvchi fayl ustida o’qish,
yozish va bajarish huquqiga ega bo’ lishi mumkin. Agar fayl ustida
foydalanuvchi faqat o’qish amalini bajarishi ruxsat etilgan bo’lsa va u fayl bilan
yozish amalini bajarmoqchi bo’ lsa, bu amalni bajarishdan avval tizim buyruqlari
yordamida avval fayl uchun berilgan statusni o’zgartirib, so’ng rejalashtirilgan
amalni bajarishi mumkin. Foydalanuvchi uchun fayldagi uchta belgilar majmuasi
yordamida faylga murojaat huquqlari aniqlangan. Birinchi belgi fayl
foydalanuvchisining
murojaat huquqini, ikkinchi belgi guruh a ’zolarining
huquqini va uchinchi belgi tizimning boshqa foydalanuvchilarining faylga
nisbatan huquqini aniqlaydi. UNIX da fayl bajariluvchi bo’lishi faylning
murojaat huquqidan kelib chiqadi. Faylni bunday ko’rinishda tashkil qilinishi
foydalanuvchiga qulaylik bilan birga qiyinchilik ham tug’diradi. Qulaylik - fayl
bajariluvchi bo’lishi uchun uning nomi ahamiyatsiz (MS DOS da bajariluvchi
fayl aynan nomi bo’yicha aniqlanadi). Foydalanuvchi
qaysi fayl bajariluvchi
ekanligini aniqlashi uchun avval uning murojaat huquqini aniqlash talab qilinadi
va bu holat foydalanuvchi uchun bir muncha qiyinchilik tug’diradi. To’g’ri
foydalanuvchi bu muammoni o’zi uchun fayllami nomlash usulini ishlab chiqib
unga amal qilish usuli bilan ham hal qilishi mumkin.
UNIX tizimi (MS DOS dan farqli) har doim ishga tushirilishi kerak bo’lgan
buyruqlami qidiradi. Bu buyruq aniqlanganda, tizim foydalanuvchini
ogohlantirmasdan turib pochta orqali avvaldan foydalanuvchi tomonidan
rejalashtirilgan ma’lumotni jo ’natadi. Bunda foydalanuvchi avvaldan rejalash
tirilgan ma’ lumot jo ’natilganini bilmasligi ham mumkin.
Tizim uchun asosiy
omil - reja, foydalanuvchi tomonidan rejaga kiritilgan topshiriq tizim tomonidan
albatta bajariladi (agar texnik yoki dasturiy nosozliklar vujudga kelmasa).
M asalan, foydalanuvchi o’z yaqinlarini biron bir marosim bilan tabriklash, qo’l
ostida ishlaydigan xizmatchilarga hisobot berish vaqti kelganligi yoki o’tib
ketganligi, maishiy xizmat korxonasiga buyurtma berish va h.k.
UNIX da (MS DOS dan farqli) buyruqni bajarish, shu jumladan faylni
qidirish tizimning ikki xil holatida bajariladi. Bular operativ holat va fon holati.
Operativ holatda tizim faqat berilgan buyruqni bajarish bilan band bo’ ladi va
foydalanuvchi uchun tizim yopiq holatida bo’ladi. Fon holatida buyruq
berilgandan so’ng, bu buyruq ishga tushiriladi va tizim yangi buyruqni qabul
qilish holatiga o’tadi. Bir qarashda fon holatida ishlash unumli bo’lib
tuyuladi,
biroq aslida fon holatida ishlash uchun tizim o’zining qo’shimcha resurslarini
faol holatga olib kelishga majbur bo’ ladi. Bunda tizim yana qo’shimcha amallar
bajarishi kerak bo’ladi va berilgan buyruqning umumiy bajarilish vaqti
ko’payadi (foydalanuvchiga sezilarli darajada bo’lmasligi mumkin). Shu sababli
buyruqni tizimning qaysi holatida ishga tushirish maqsadga muvollqligini
foydalanuvchining o’zi tizimda bajarmoqchi bo’lgan jarayonlarga qarab hal
qilishi kerak.
174
UNIX da agar siz faylni o’chirib tashlasangiz, uni tikiaydigan utilitalar yo’q.
Shu sababli, har doim faylning arxiv nusxasini saqlash (tasodifiy o’chirishdan
himoya vositasi ham hisoblanadi) maqsadga muvofiq.
Faqat UNIX da biron-bir ma’ lumotni
pechatga chiqarilsa, pechat qilishdan
avval titul varag’¡(banner page) pechat qilinadi. Bunda foydalanuvchining
ro’yxatdan o’tkazilgan nomi, pechat qilingan vaqti va foydalanilagan printer
nomi haqida ma’lumot beriladi. Albatta foydalanuvchiga bunday ma’ lumot kerak
bo’ lmasa, u holda AT buyruqlari yordamida bunday ma’ lumotni pechatga
chiqarmaslik ham mumkin.
