Adabiyotlar ro‘yxati:
1.
ПугаченковаГ.А., Ремпель Л.И. История искусств Узбекистана
2.
Абдуллаев Н.У. Санъат тарихи. Т.1/2. Т., 2001
3.
Веймарн Б.В. Искусство Средней Азии.
206
SAN’AT TARIXINI INTEGRATSIYALASH ASOSIDA
TASVIRIY SAN’AT DARSLARINI TASHKIL ETISH
SAMARADORLIGI
Shukurov Avaz Ro
ʻ
ziboyevich
Buxoro davlat pedagogika instituti dotsenti
Rizoyeva Muslima Raxmonovna
Buxoro davlat pedagogika instituti magistranti
Maktabda ishlagan har bir kishi biladiki, o‘rta maktabda ko‘pchilik
o‘quvchilar tasviriy san’atni bir qator foydali va sevimli fanlarga
qo‘ymaydilar. Tasviriy san’atning maktab o‘quvchilari orasida mashhur
emasligi, bir qarashda, tushuntirish qiyin bo‘lib tuyuladi. U birinchi
sinfdan ettinchi sinfgacha o‘qitiladi, lekin yuztadan faqat to‘rt nafar o‘smir
va o‘rta maktab o‘quvchilari buni o‘zlarining sevimli san’at turlariga
bog‘lashadi.
Bu borada tadqiqotlar juda uzoq vaqt davomida olib borilgan.
Ularning barchasi maktab o‘quvchilarining tasviriy san’atga juda kam
qiziqishi, bu haqda juda kam ma’lumotga ega ekanligini tasdiqlagan.
Amaldagi o‘quv dasturi asosan bolalarni rasm chizishga o‘rgatishga
qaratilgan. Bugungi kunda tasviriy san’at tarixi bilan tanishishga juda kam
vaqt ajratiladi. Bu boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini charchatadi - ular
chizishni yaxshi ko‘radilar va jarayonning o‘zi, ya’ni chizish sifati ular
uchun yakuniy natijadan ko‘ra muhimroqdir.
Biroq, bu holat uzoq davom eta olmaydi va o‘rta sinflarda vaziyat
sezilarli darajada o‘zgaradi. Boshlang‘ich sinfda jiddiy tayyorgarlik
bo‘lmaganligi sababli o‘rta maktabda faqat ishtiyoq bilan chizish
qobiliyatiga ega bo‘lganlar, uni yaxshi ko‘radilar. O‘sib borayotgan va
ba’zan gipertrofiyalangan o‘zini o‘zi qadrlaydigan o‘spirin rasm sifatiga
umuman befarq emas. Agar u sinfdoshidan ko‘ra yomonroq rasm chizsa,
qoida tariqasida, rasm chizishdan jiddiy voz kechadi. Shunday qilib,
darsga va u bilan birga tasviriy san’atga qiziqish kamayadi. Hozirda
rassomlik va haykaltaroshlikka befarq bo‘lgan maktab o‘quvchilari juda
ko‘p.
Aniqlash tajribasining asosiy ko‘rsatkichi so‘roq edi. Savollar
o‘quvchilarning badiiy qiziqishlarini, ularning ko‘p qirrali va chuqurligini
ochib berishi kerak. Anketaning deyarli barcha savollari shunga qaratilgan.
Shunday qilib, anketaning birinchi savoliga -
I. Tasviriy san’atning qaysi turini afzal ko‘rasiz?
207
1. Arxitektura
2. Haykaltaroshlik
3. Rasm
O‘quvchilarning javoblari quyidagicha taqsimlandi:
Ularning aksariyati birinchi qarashda tasviriy san’atning eng oddiy
va eng qulay turi sifatida rasmni o‘z xohishlariga ko‘ra tanlaydilar.
Rassomlikga o‘quvchilarning 76 foiziga ovoz berdi, arxitekturaga - 14 foiz,
haykaltaroshlikga - atigi 10 foiz.
Bunga ko‘plab sabablar yordam beradi, ular orasida oldindan
tayyorgarliksiz, o‘qituvchining dastlabki rahbarligisiz tasviriy san’atni
idrok etishdagi qiyinchiliklarni ajratib ko‘rsatish mumkin.
Anketaning yeng ochiq savollaridan biri bu rasmlarning afzalligi
haqidagi savol. Bu barcha o‘quvchilar uchun yeng sodda va yeng qulay,
ammo shu bilan birga ularning badiiy rivojlanish darajasini ob’yektiv
ravishda namoyish yetadi.
Anketaning ikkinchi savoliga javoblar -
II. Qaysi san’at davri sizga ko‘proq yoqadi?
1
.
Qadimiy san’at,
2. O‘rta asrlar san’ati,
3. Uyg‘onish davri san’ati,
4. XVIII asr rus san’ati,
5. O‘rta Osiyo san’ati.
shuningdek, maktab o‘quvchilarining ko‘pchiligi tasviriy san’at
sohasidan bexabarligini ko‘rsatdi. Tasviriy san’at rivojlanishining eng
jozibali davrini aniqlash vazifasi o‘quvchilarning badiiy saviyasini aniqlash
hisoblanadi
.
Buning uchun o‘quvchilar taklif qilingan besh davrdan birini
tanlashlari kerak edi, unga eng katta ustunlik beriladi.
Shunday qilib, tasviriy san’atni yoqtirmaydigan o‘quvchilar orasida
badiiy
imtiyozlar
darajasi
(so‘rovnomaning
oxirgi
savolida
ko‘rsatilgandek) yoshga qarab qadimiy yoki aksincha, zamonaviy san’atga
(ya’ni realizmdan) qiziqish yo‘nalishi bo‘yicha o‘zgaradi, lekin ular
kamchilikni tashkil etadi.
Maktab o‘quvchilarining qiziqishlari asosan
O‘rta Osiyo san’ati
qaratilgan (70-78%).
Qadimiy san’at
, o‘rta asr san’ati hamda XVIII asr rus
san’atiga kam sinli o‘quvchilar qiziqishini beldirgan.
O‘rta maktab o‘quvchilarining ko‘pchiligi rasm yoki me’moriy
yodgorlikni tasvirlashda badiiy asarning adabiy mazmunini qayta hikoya
qilish bilan cheklanib qoladilar, eng yaxshi holatda u ularda yuzaga kelgan
kayfiyatni eslatib o‘tadilar: qayg‘uli – quvnoq, yaxshi – yomon, yoqtirish –
yoqtirmaslik. Ular na badiiy asarning tili, na uslubiy va boshqa
208
xususiyatlari tushunarsizligicha qolmoqda. Tasvirlarning mazmuni,
ifodaliligi va go‘zalligining barcha boyligi o‘tib ketadi.
Bundan xulosa qilish mumkinki, o‘quvchining tasviriy san’atdan
olgan taassurotlari doirasi tor.
Anketaning oxirgi savoli natijalariga ko‘ra:
IV. Tasviriy san’at bilan maxsus shug‘ullanganmisiz (badiiy
ustaxonada, rassomlik maktabida, to‘garakda)?
Aniqlash tajribasida qatnashgan maktab o‘quvchilarining hech biri
tasviriy san’at bilan maxsus shug‘ullanmagan.
Maktab o‘quv jarayonida haqiqatda vujudga kelgan yuqori sinf
o‘quvchilarini tasviriy san’at bilan tanishtirish muammosi, ayniqsa, keyingi
paytlarda badiiy ta’limning uslubiy yo‘llari, shart-sharoitlari va
maqsadlarini topishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni qabul qilishni
taqozo etadi.
Muammoni aniq hal qilinadigan vazifalarga aylantirish quyidagi
masalalarni ko‘rib chiqishni talab qiladi:
I. O‘quvchilarning badiiy tayyorgarligi darajasini aniqlash,
mezonlarini aniqlash va yuqori sinf o‘quvchilarining badiiy tayyorgarligini
baholashning ilmiy asoslangan usullarini ishlab chiqish.
II. Yuqori sinf o‘quvchilarining san’atshunoslikga tayyorgarligining
asosiy darajasini aniqlash.
III. Umumta’lim maktabining yuqori sinflarida tasviriy san’at tarixini
integrasiyalash va uni o‘qitish metodikasining pedagogik modelini ishlab
chiqish.
IV. Nazorat eksperimentini tashkil etish.
Fanni samarali o‘zlashtirish uchun o‘quv jarayoni bir nechta majburiy
va o‘zaro bog‘liq bo‘lgan aloqalarni o‘z ichiga olishi kerak:
1. sinf va sinfdan tashqari ishlar;
2. mustaqil o‘quv va sinfdan tashqari ishlar;
3. nozik ijodiy o‘quv faoliyati
4.
dam
olishni
rivojlantirish
shaklidagi
sinfdan
tashqari
mashg‘ulotlar
| 