O‘qitish materiallar




Download 4,74 Mb.
Pdf ko'rish
bet178/183
Sana24.09.2024
Hajmi4,74 Mb.
#272179
1   ...   175   176   177   178   179   180   181   182   183
Bog'liq
Axborot texnologiyalar asoslari Amirova Zubayda Shodmanovna

4-ILOVA 
 
Maxfiy 
matnni begona
, bexabar kishilar tushunmasligi uchun yozuvni 
oʻzgartirish tizimi, bunda oldindan kelishilgan vositalardan — belgilardan 
foydalaniladi. K. 
diplomatik
, harbiy, savdo-sotiq va moliyaga oid hamda diniy va 
boshqa matnlarni shifrlash uchun ishlatiladi. Bu yozuvning koʻp turlari mavjud: 
matn harflarini 
raqamlar bilan almashtirish
, harflar oʻrniga 
har xil shartli belgilar

matnda qoʻllanishi). lozim boʻlgan harflar oʻrniga boshqa alifbo harflarini qoʻyib 
yozish va boshqa Kriptografik yozuv maxsus shifr yordamida oʻqiladi; 2) 
paleografiyaning maxfiy yozuv tizimi grafikasini oʻrganuvchi tarmogʻi. 
«Kriptografiya» atamasi dastlab «yashirish, yozuvni berkitib qo‘ymoq» ma’nosini 
bildiradi. 
Birinchi
, marta u yozuv paydo bo‘lgan davrlardayoq aytib o‘tilgan. 
Hozirgi vaqtda kriptografiya deganda har qanday shakldagi, ya’ni diskda 
saqlanadigan sonlar ko‘rinishida yoki hisoblash tarmoqlarida uzatiladigan xabarlar 
ko‘rinishidagi axborotni yashirish tushuniladi. Kriptografiyani raqamlar bilan 
kodlanishi mumkin bo‘lgan har qanday axborotga nisbatan qo‘llash mumkin. 
Maxfiylikni ta’minlashga qaratilgan kriptografiya kengroq qo‘llanilish doirasiga 
ega. 
Aniqroq aytganda
, kriptografiyada qo‘llaniladigan usullaning o‘zi axborotni 
himoyalash bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘p jarayonlarda ishlatilishi mumkin. 
Kriptografiya axborotni ruxsatsiz kirishdan himoyalab, uning maxfiyligini 
ta’minlaydi. Masalan, to‘lov varaqlarini elektron pochta orqali uzatishda uning 
o‘zgartirilishi yoki soxta yozuvlarning qo‘shilishi mumkin. Bunday hollarda 
axborotning ta’minlash zaruriyati paydo bo‘ladi. Umuman olganda kompyuter 


tarmog‘iga ruxsatsiz kirishning mutlaqo 
oldini olish mumkin emas
, lekin ularni 
aniqlash mumkin. Axborotning yaxlitligini tekshirishning bunday jarayoni, 
ko‘p 
hollarda
, axborotning haqiqiyligini ta’minlash deyiladi. Kriptografiyada 
qo‘llaniladigan usullar ko‘p bo‘lmagan o‘zgartirishlar bilan axborotlarning 
haqiqiyligini ta’minlashi mumkin. 
Nafaqat axborotning kompyuter tarmog‘idan ma’nosi buzilmasdan kelganligini 
bilish, balki uning muallifdan keganligiga ishonch hosil qilish juda muhim. 
Axborotni uzatuvchi shaxslarning haqiqiyligini tasdiqlovchi turli usullar ma’lum. 
Eng universal protsedura 
parollar bilan almashuvdir
, lekin bujuda samarali 
bo‘lmagan protsedura. CHunki parolni qo‘liga kiritgan har qanday shaxs 
axborotdan foydalanishi mumkin bo‘ladi. Agar ehtiyotkorlik choralariga rioya 
qilinsa, u holda parollarning samaradorligini oshirish va ularni kriptografik 
usullar 
bilan himoyalash mumkin
, lekin kriptografiya bundan kuchliroq parolni 
uzluksiz o‘zgartirish imkonini beradigan protseduralarni ham ta’minlaydi. 

Download 4,74 Mb.
1   ...   175   176   177   178   179   180   181   182   183




Download 4,74 Mb.
Pdf ko'rish