Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

- 172 - 
𝑅 =
𝜈∙𝜏
2
; (4.3.1)
bunda τ – lazer deoididan impuls yuborilgan lahzadan akslangan signalni 
qabullash lahzasigacha bo‘lgan vaqt. 
Masofa o‘lchashni fazoviy usuli yuborilgan va qabullanayotgan modullangan 
signallarning fazalar farqini aniqlashga asoslangan. Bu holda masofa quyidagi 
formula bilan hisoblanadi: 
𝑅 =
𝜑
2𝑅
∙𝜈
2𝜋∙𝑓
; (4.3.2)
bu yerda 𝜑
2𝑅
- tayanch va ishchi signallar orasidagi faza farqi; 
f – modulyatsiya chastotasi. 
(4.3.2) formuladagi 𝜑
2𝑅
ni butun va kasr qismga yoyish mumkin, unda formula 
quyidagi ko‘rinishni oladi: 
𝑅 =
𝜆
2 
(𝑁 + ∆𝑁) ; (4.3.3)
bunda λ – to‘lqin uzunligi (λ=ν/f); 
N – λ/2 yarim to‘lqinlarni butun qo‘yilishlarining soni; 
ΔN – (ΔN=φ/2π) – yarim to‘lqinlarning o‘lchanayotgan masofada 
qo‘yilishlarini kasr qismi. 
Fazao‘lchagichni ishlash rejimi xaroratga bog‘liq bo‘lib, uni o‘zgarishi bilan 
signal fazasi ham ozgina o‘zgaradi. Buning oqibatida fazani hisobini aniq boshini 
(nol o‘rnini) aniqlab bo‘lmaydi. Shu maqsadda fazaviy o‘lchashni asbob ichidagi 
(kalibrlash chizig‘ida) etalon kessmada takrorlanadi. Nol o‘rnini tashqi 
(dalnomerdan ob’ektgacha va teskari) va ichki (kalibrlovchi chiziq) yoriqlik 
nurining yo‘lini o‘lchashlaridagi sanoqlar farqidek aniqlanadi, ikki o‘lchashlar 
orasidagi farq qanchalik kichik bo‘lsa, nol o‘rni shunchalik aniq topiladi. 
(4.3.3) tenglama fazaviy dalnomerni asosiy tenglamasi deyiladi. Bu 
tenglamada S va N noma’lum kattalik bo‘lib, o‘z navbatida, uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
yechish mumkin emas. Nni aniqlash masalasi bir ma’nolini (yoki ko‘pma’nolini) 
yechilishi deyiladi, bu masalani yechishda quyidagi usul qo‘llaniladi: 
- chastotani ohista o‘zgartirish; 
- ketma-ket yaqinlashish; 

- 173 - 
- fiksatsiyalangan chastota; 
- kombinatsiyalangan chastota. 
Chastotani ohista o‘zgartirish usuli. Bu usulda modulyatsiya chastotasini 
ohista o‘zgartirish usuli qo‘llaniladi. Bu usulni asosiy mohiyati shundan iboratki, 
chastota modulyatsiyasini o‘zgarishi bilan fazalar farqi φ
2S
o‘zgaradi, qayta 
qurish diapazonida shunday chastotalarni tanlash mumkinki, bularda ΔN birdek 
qiymatni oladi. Bu chastotalar chastotalar o‘qida ekvidistant (teng masofali) 
joylashgan. Natijada (4.3.3) ko‘rinishidagi ikki tenglamadan iborat bo‘lgan 
sistema hosil bo‘ladi va yana qo‘shiladi: 
𝑛
1−2
= 𝑁
1
− 𝑁
2
(4.3.4) 
bu yerda 𝑛
1−2
– chastota o‘qida f
1 
va
 
f
2 
chastotalarning tartib raqamlarining 
farqi; 
𝑁
1
𝑣𝑎 𝑁
2
– chastotalarning tartib raqamlari. 
O‘lchanayotgan minimal masofani cheklanganligi chastotalarni ohista 
o‘zgartirish usulining kamchiligi hisoblanadi: 
𝑅
𝑚𝑖𝑛
=
𝜈
∆𝑓 
, (4.3.5)
bu yerda Δf – chastotani o‘zgarish diapazoni. 
Ketma-ket yaqinlashish usuli. Bu usul chastotani ohista o‘zgartirish usulini 
ko‘rinishlaridan bir turi. Bu usulni mohiyati shundan iboratki, bunda masofa 
ketma-ket yaqinlashish bilan quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
𝑅 =
𝜈
2𝛿𝑓 
; (4.3.6)
bu yerda 𝛿𝑓 – qo‘shni chastotalar farqi, bularda ΔN kattalik bir hil. 
Chastotalar diapazonining boshida 𝛿𝑓 kattalikdan foydalanib, 𝑅 topiladi, bu 
birinchi yaqinlashishni qiymati bo‘ladi. So‘ngra formula bo‘yicha 2𝛿𝑓 interval 
bilan ajralgan birinchi va uchinchi chastotalarning farqini ikkiga bo‘lish bilan 𝑅- 
masofa hisoblanadi. Keyingi yaqinlashishda 3𝛿𝑓 intervaldan foydalaniladi va x.k., 
toki keyingi o‘lchashda chastotalar intervali oldingisidan λ/4 kattalikdan kam 
farq qilmaguncha, ya’ni modulyatsiyani butun diapazonida N-sonini bexato 
aniqlash darajasigacha masofa ma’lum aniqlikda ma’lum bo‘lguncha. 

- 174 - 
Karrali chastotalar usuli. (6.4) tenglamani yechish uchun yarim to‘lqinlarni 
butun qo‘yilishlar soni Nni aniqlashni ta’minlaydigan aniqlikda Rni taqribiy 
qiymatini bilish zarur: 
𝑁 =
2𝑅
𝑡𝑎𝑞𝑟
𝜆
− ∆𝑁 . (4.3.7) 
Nni aniqlashdagi xatolik 0,5dan kichik bo‘lishi kerak, o‘z navbatida, R 
taqribiy qiymatini aniqlash xatosi quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
𝑚
𝑅
=
𝜆
4
. (4.3.8) 
Bu usulda bir ma’nolik emaslikni yechishi ikki usuli qo‘llaniladi: 

Download 9,23 Mb.