-rasm. Marketing nazoratining asosiy vazifalari

102 
Marketingni nazorat qilish jarayoni 5 ta asosiy bosqichni o‗z ichiga oladi: 
1.Nazorat qilishga mo‗ljallangan reja ko‗rsatkichlarini asoslash; 
2.Faoliyatning haqiqiy ko‗rsatkichlari natijalarini o‗lchash; 
3.Faoliyatni reja va haqiqiy ko‗rsatkichlari natijalarini solishtirish 
4.Reja ko‗rsatkichlaridan haqiqiy ko‗rsatkich farqi tahlili 
5.Yangi rejalar ishlab chiqish, korrektirovkalash. 
1974 yilda F. Kotler marketingni nazorat qilishni ikki turini marketingni 
boshqarish tizimiga ta‘sir etishini ko‗rsatib o‗tgan, ya‘ni tashqi va ichki muhitni 
omillarini o‗zgarish imkoniyatiga ko‗ra – marketingni nazorat qilishni ochiq va 
yopik tizimlaridir. 
Yopiq nazorat tizimida marketing-menejment guruhi vaqilini to‗g‗ri 
aralashuvsiz reja va haqiqiy ko‗rsatkichlarini solishtirish va ularni korrektirovka 
qilish amalga oshiriladi. 
Ochiq 
nazorat 
tizimida 
esa 
aniq 
ko‗rsatkichlarni kiritilayotgan 
korrektirovkasini baholash va maqsadga erishish darajasini tekshirishda marketing-
menejment guruhini vaqilini faol qatnashishi ko‗zda tutiladi. 
5.4. Marketing dasturi haqida tushuncha 
Marketing dasturi (biznes reja) tor ma‘noda korxonaning bozorda aniq 
faoliyat ko‗rsatish tamoyilini ifodalaydi. Marketing dasturi keng ma‘noda esa 
korxona imkoniyatlarini bozor talablariga moslashtirishga yo‗naltirilgan tahlil, 
rejalashtirish va nazorat qilish jarayoni deb qaraladi. Marketing dasturlari qisqa 
muddatli(bir yilgacha), o‗rta muddatli (5 yilgacha) va uzoq muddatli (10 yilgacha 
va undan ko‗proq) bo‗ladi. Ular umumiy shaklda yoki korxonaning maxsus 
faoliyatlariga mo‗ljallangan bo‗lishi mumkin. 
Marketing dasturi bu korxonani umumxo‗jalik faoliyatini direktiv rejasini 
tuzish uchun strategik tavsiyanomadir va yuqori boshqarish bo‗g‗ini uchun qaror 
qabul qilishni asosidir. Marketing dasturining asosiy mazmuni - bu korxonani 
o‗tgan davrdagi faoliyat natijalari bo‗lib, unda maqsadli bozorni rivojlanishini 
qisqa tahlili va bashorati, firmani rivojlanishini asosiy maqsadi, bozordagi xulq-

103 
atvorini strategik yo‗li, tovar, narx, sotish va rag‗batlantirish siyosatlarining chora-
tadbirlarini, marketing tadqiqotlarini mazmuni, xarajatlar smetasi, marketing 
harakatlari samaradorligini oldindan baholash, marketing dasturini amalga oshirish 
bo‗yicha nazorat chora-tadbirlari va harakatlari beriladi. 
Marketing dasturi marketing kompleksi tadqiqotlari va firmani o‗z 
imkoniyatlarini baholash asosida tuziladi. Dastur tavsiyali xarakterga ega bo‗lsada, 
kompaniyani strategik rejalashtirishda zarur bosqich sifatida ko‗riladi. Firmalar 
faoliyatining zamonaviy sharoitda marketing dasturi kompaniyani yuqori 
boshqaruv bo‗g‗ini (joriy rejalashtirish, direktiv rejalar, strategik dasturlar, 
strategiyani tanlash) darajasida asoslanib boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun 
zarurdir. 
Marketing dasturini strategik yo‗nalishi bozordagi mavqesidan va korxonani 
o‗z holatini bog‗ligiga qarab o‗z ichiga turli variantlarni oladi. 
Strategiyalar diversifikatsiyasi, tadbirkorlik faoliyatini segmentasiyalash, 
hujum va himoya strategiyalari bo‗lishi mumkin. 
Marketing dasturini ishlab chiqarishda ko‗p variantlilik tamoyillari ishlatiladi. 
Xizmatni tuzilishiga binoan marketing dasturini va rejasini bir necha varinatlari: 
ikki yoki uch, ya‘ni minimal, optimal va maksimal turlari bo‗ladi. Dasturni 
minimal varianti, dasturni og‗ir (yomon) sharoitlarda rivojlantirishni, maksimal 
variantida esa yaxshi sharoitlarni rivojlantirishni ko‗zda tutadi. Masalan, Yaponiya 
firmalari marketing dasturi va rejasini minimal variantini nazarda tutib, uni amalga 
oshirishda haqiqiy muvaffaqiyatga iqtisodiy va ijtimoiy hamda psihologik 
samarani olishni maqsad qilib erishadi. SHuningdek dasturni o‗rtacha yoki optimal 
variantlari keng tarqalgan. 
Firma turli marketing dasturlarini ishlab chiqadi, yo‗nalishiga qarab 
marketing dasturi yuqori va pastki bo‗g‗in uchun bo‗lishi mumkin. Agar dastur 
yuqori bo‗g‗in uchun bo‗lsa, u qisqa va lo‗nda tuzilgan bo‗lishi lozim. Chunki 
unda muhim tomonlari ajratib ko‗rsatiladi pastki bo‗g‗in uchun tuzilgan 
dasturlarda esa har bir savollar yoritilib beriladi. Quyidagi 5.4 – rasmda marketing 
majmui dasturi jarayoni keltirilmoqda.

104 

Download 3,14 Mb.