|
Iqlimning kuchli o'zgarishlari ko'plab omillarning Ьirgalik dagi ta'siri natijasida ekanligi ehtimoldan holi emas
| | bet | 81/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgIqlimning kuchli o'zgarishlari ko'plab omillarning Ьirgalik dagi ta'siri natijasida ekanligi ehtimoldan holi emas. O'tmishda iqlim o'zgarishlari bo'lganligi ko'p marotaba va ishonchli ko'rsatib byerilgan. O'tmishdagi tyermik sharoit haqida daraxtlarning o'sish jadalligi (xalqalari), qutЫardagi muz chegaralari haqidagi ma'lumotlar, tog' va qoplama muzliklarning holati hamda cho'kmalarning izotop tarkibl bo'yicl1a xulosa chiqarish mumkin. Ma'lumki, oxirgi million yil davomida muzlik va muzlik oralig'i davrlari Ьir-Ьirlari Ьilan 10 martaga yaqin almashingan.
XIX asrdayoq olimlar karbonat angidrid (CO2)ning Quyoshning Уerdan qaytgan nurlarini atmosferada ushlab qolishini va Уer sirtini isitishini Ьilganlar. llmiy-texnikaviy taraqqiyot va sanoat inqiloblning boshlanishi Ьilan qazib olinadigan uglyerod yoqilg'ilarining turli ko'rinishlari (neft, ko'mir, gaz)ga butun dunyo miqyosida talab ortadi. Bu esa atmosferada karbonat angidrid kontsentratsiyasining ortishiga olib keladi.
192
Ilk bor 1896 yilda shved ximigi Arrenius ko'mimi yoqish natijasida atmosferaga tashlanadigan karbonat angidrid global isishga olib keladi, degan farazni aytdi. Arreniusdan so'ng uning flkrini boshqa olimlar ham qo'llab, sanoat chiqindilari karbonat angidrid kontsent ratsiyasining ortishiga va oqibatda atmosferaning isishiga sabab bo'la di, dedilar. Biroq, uzoq yillar davomida atmosferadagi «ortiqcha» karbonat angidrid Dunyo okeanida yutiladi, deb taxmin qilindi. 1957- 1958 yillarda olimlar Tinch okean (Gavai orollari)dagi Mauna Loa vulkani cho'qqisida tadqiqotlami boshlab yubordilar. Hozirgi kungacha davom etayotgan o'lchashlaming ko'rsatishicha, S0 2 kontsentratsiyasi Ьir tekisda ortib bormoqda.
Tadqiqotchilar isishni antropogen omillar ta'sirida issiqxona effekti Ьilan bog'lash mumkin, degan xulosaga keldilar. Biroq hamma
olimlar ham bu fikrga qo'shilavyermas edilar. Ulaming ayrimlari harorat bundanyuqori bo'lmagan issiq yillarni iqlirnning tabliy
teb1·anishi oqibati deb hisoЫadilar. Kuzatish ma'lumotlarini keyingi har tomonlama tahlil qilish iqlimning antropogen o'zgarishi gipotezasi
foydasiga o'qshimcha dalillar byerdi. Lekin, masalaga Ьir yoqlama javob byerish ancha murakkab edi.
ХХ asming oxirgi 30 yilida olimlarga xlorftoruglyerodlar (XFU),
metan (СН4) va azot oksidi (N 20 ) ham issiqxona effektiga olib kelishi ayon bo'ldi.
Biroq bundan boshqa xavflar ham tablatda mavjud. Daryolar oqimi
hozirgi kundagidek saqlangan taqdirda ham, uning iste'шolchilari bugungi kunda Amudaryo va Sirdaryo havzalarida yashayotgan qirq million kishi emas, balki 55-60 millionga etdi. Tinch hayot tarziga qaytayotgan Afg'oniston ham Amudaryo suvidan o'z hissasini talab qila boshlaydi. Sug'oriladigan yerlar maydoni kengayadi. Mana shunday holatda Orol dengizida, Orol bo'yicha va respuЫikamizning boshqa viloyatlarida nima bo'ladi? Odamlar yertaga ham o'z yerlaridan rizqini topishlari kerak-ku.
Iqlim o'zgarishi oqibatlarini baholash va mos1ashisl1 yo'llarini qidirish murakkab hamda ko'p qirralidir. Bizni asosan suv resurslari Ьilan bog'liq bo'lgan jiddiy muammolar kutmoqda. Shu Ьilan Ьirga ko'p masalalar ochiq qolmoqda. Kelajakda suvga Ьo'lgan talab qishloq xo'jaligining rivojlanishi va aholi soni Ьilan aniqlanadi.
193
|
| |
