71
3. To‘la
eskirishi, tabiiy ofat natijasida va boshqa sabablarga ko‘ra
hisobdan chiqarilishi.
Asosiy vositalarning hisobdan chiqarilishi OS-1, OS-3 va OS-4
shakllardagi qabul qilish topshirish aktlari bilan rasmiylashtiriladi.
Asosiy vositalarning sintetik hisobi 13-jurnal orderda yuritiladi. Unga
0100-«Asosiy vositalar», 0200-«Asosiy vositalarning eskirishi»,
8500-
«Ustav kapitali» schyotlarining krediti bo‘yicha yozuvlar qayd qilinadi.
Asosiy vositalarni (bino) tugatish operatsiyalari hisobda quyidagicha
aks ettiriladi:
D
0120
K
D
9210
K
D
0220 K
100000
80000
D 6710, 6510 K
D 1090 K
1000
3000
D
1010
K
D
9430 K
500
18500
Asosiy vositalar bepul topshirilganda korxonalar ularni o‘zining
hisobida quyidagicha aks ettiradi.
D 0120 K D 9210 K D 0220 K
Balans
qiymati
Eskirish summasiga
Debetli qoldiq asosiy vositalarning qoldiq qiymatida ko‘rsatiladi va
ustav kapitalining kamayishiga yoziladi.
D 9220 K D 9430 K
Qoldiq qiymati
4.5. ASOSIY VOSITALAR ESKIRISHINING
HISOBGA OLINISHI
Asosiy vositalar ishlab chiqarish jarayonida
va tabiat kuchlari
ta’sirida asta-sekin eskirib boradi. O‘zining qiymatini ishlab chiqa-
rilayotgan mahsulot yoki bajarilayotgan ish qiymatiga sekin-asta
o‘tkazadi. Ular ikki xil – jismoniy va ma’naviy eskiradi.
72
Obyektlarning foydalanish
jarayonidagi eskirishi jismoniy eskirish
deyiladi.
Yuqori mehnat unumdorligini ta’minlaydigan, tuzilishi jihatidan
avval foydalanishda bo‘lgan eski obyektlar ularni jismoniy jihatdan to‘la
eskirgunga qadar ishlab chiqarishdan siqib chiqaradi. Bu
ma’naviy
eskirish deyiladi.
Asosiy mahsulotlarning mahsulot qiymatiga o‘tkazilgan
qismi ularni
qayta tiklash manbayi hisoblanadi.
Mahsulot yoki bajarilgan ish tannarxiga o‘tkazib beriladigan asosiy
vositalar eskirgan qismiining qiymati
amortizatsiya ajratmalari
deyiladi. Amortizatsiya summasi obyektning
dastlabki qiymatini qayta
tiklash va kapital ta’mir bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashi lozim.
Amortizatsiya summasi avval belgilangan me’yor asosida aniqlanadi.
Uy-joy, bino bo‘yicha amortizatsiya summasi faqat kapital ta’mir
xarajatlarini qoplash uchun ajratiladi. Yangi binolarni qurish bilan bog‘liq
sarflar esa kapital qo‘yilmalar hisobidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 23-moddasiga binoan
asosiy vositalarning amortizatsiya normalari quyidagicha belgilangan:
