Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

11 
 
 
 
 
 
2-BOB. AVTOMATIKA DATCHIKLARI 
 
2.1.
 
Datchiklar haqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi 
 
Har xil texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda ularning ko‘rsatgichlari 
xaqida ma’lumot olish zarur hisoblanadi. Bu maqsadda birlamchi o‘zgartirgichlar 
(yoki datchiklar) keng qo‘llaniladi.
Datchik
deb nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni kerakli yoki 
avtomatika tizimining keyingi elementlarida qo‘llash uchun qulay qiymatga 
o‘zgartiradigan vositaga aytiladi. 
Qishloq va suv xo‘jaligi ishlab chiqarishida qo‘llaniladigan o‘zgartirgichlar 
asosan 
olti 
guruhga 
bo‘linadi: 
mexanik; 
elektromexanik; 
issiqlik; 
elektrokimeviy; optik va elektron - ion. 
Mexanik o‘zgartirgichlar mexanik kirish ko‘rsatgichlarni (bosim, kuch, 
tezlik, sarf va h.k.) mexanik chiqish ko‘rsatgichlar ( aylanish chastotasi, bosim va 
x.k.) o‘zgartirib berish bilan xarakterlanadi. Bunday o‘zgartirgichlarning sezgirlik 
elementi sifatida elastik elementlar (membrana, prujina, balka kabilar) poplavoklar, 
krыlchatkalar va drosselli qurilmalar ishlatiladi. 
Elektromexanik birlamchi o‘zgartirgichlar (yoki elektr datchiklar) kirish 
mexanik ko‘rsatgichlarni (bosim, kuch, sarf kabilar) chiqish elektr ko‘rsatgichlar 
(kuchlanish, tok, qarshilik, induktivlik va kabilar) o‘zgartirib berish uchun xizmat 
qiladi. Elektromexanik o‘zgartirgichlar parametrik va generator o‘zgartirgichlarga 
bo‘linadi. 
Parametrik datchiklarda chiqish ko‘rsatgichini elektr zanjir kattaliklari 
(qarshilik, induktivlik, o‘zaro induktivlik, elektr sig‘imi va kabilar) tashkil topadi. 

12 
Bunday turdagi datchiklarda elektr toki va kuchlanishi sifatida chiqish signalini 
olish uchun ularni maxsus elektr sxemalariga (ko‘prikli, differentsialli) ulash 
hamda alohida energiya manbasiga ega bo‘lishi kerak. 
Generator datchiklarida bevosita sezgir elementda kirish signali X chiqish 
signali U o‘zgartiriladi. Ushbu o‘zgartirish kirish signali energiyasi hisobiga 
bo‘ladi va chiqish signali EYuK ko‘rinishida hosil bo‘ladi. Generator datchiklari 
juda oddiy bo‘ladi, chunki ular qo‘shimcha energiya manbaisiz ulanadi. 
Aniqlik darajasi bo‘yicha datchiklar 0,24; 0,4, 0,6; 1; 1,5; 2,5; 4 aniqlik 
sinflariga muvofiq bo‘lishlari lozim. Ishlash printsipi bo‘yicha elektr datchiklar 
rezistivli, elektromagnitli, sig‘imli va taxometrik (generatorli) ko‘rinishlarga ega 
bo‘ladi (2.1-rasm).
Elektr datchik 

Download 8,51 Mb.