Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

5 
 
 
 
 
 
1-BOB. AVTOMATIKA ASOSLARI VA TEXNIK 
VOSITALARI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 
 
1.1.
 
Avtomatik nazorat qilinadigan kattaliklar haqida tushunchalar 
 
Hozirgi davrda xalq xo‘jaligi sohalarini avtomatlashtirish jarayonlarida 3000 
dan ortiq fizik kattaliklar va texnologik ko‘rsatgichlarni nazorat qilish kerak 
bo‘ladi. Qishloq xo‘jaligini avtomatlashtirishda barcha nazorat qilinadigan 
kattaliklar va ko‘rsatgichlar asosan besh guruhga bo‘linadi: teploenergetik; 
elektroenergetik va mexanik ko‘rsatgichlar; kimyoviy tarkibi va fizikaviy tuzilishi. 
Teploenergetik ko‘rsatgichlar: harorat, bosim, sath va sarf kabi kattaliklar, 
elektroenergetik ko‘rsatgichlar: o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok va kuchlanish, 
aktiv reaktiv va to‘la quvvat, quvvat koeffitsienti, chastota, izolyatsiya qarshiligi,
mexanik ko‘rsatgichlar: burchak tezlanish, deformatsiya, kuch, aylanish 
momentlari, detallar soni, materiallar qattiqligi, tebranish, massa, kimyoviy 
ko‘rsatgichlar: kontsentratsiya, kimyoviy tuzilishi va tarkibi va fizikaviy 
kattaliklarga: namlik, elektr o‘tkazuvchanlik, zichlik, yumshoqlik, yoritilganlik va 
kabilar kiradi. 
Nazorat qilinadigan kattaliklar bilan o‘zgartirgichlar va signallarning 
strukturaviy bog‘lanish sxemasi 1.1- rasmda keltirilgan. 
Bajariladigan vazifalariga qarab avtomatlashtirishni quyidagilarga ajratish 
mumkin: avtomatik nazorat, avtomatik himoya, avtomatik boshqarish va 
avtomatik rostlash. 
Avtomatik nazorat o‘z navbatida avtomatik signalizatsiya, avtomatik 
o‘lchash, avtomatik saralash va avtomatik axborotni yig‘ishga bo‘linadi. 

6 
Avtomatik signalizatsiya xizmatchilarni texnologik jarayon ko‘rsatgichlari 
chegaraviy qiymatlariga yaqinlashganlik haqida axborot beradi. Avtomatik 
o‘lchash texnologik jarayonni asosiy ko‘rsatgichlarini maxsus asboblarga uzatib 
berish uchun xizmat qiladi. Avtomatik saralash mahsulotni og‘irlik o‘lchamlari, 
rangi va boshqa fizikaviy-mexanikaviy xususiyatlariga qarab ajratishga xizmat 
qiladi. Avtomatik axborotni yig‘ish texnologik jarayonni o‘tishi, mahsulotni sifati, 
soni va boshqa ko‘rsatgichlari haqida ma’lumot yig‘ishda xizmat qiladi. 
Avtomatik himoya nonormal va halokat holatlarida qo‘llaniladi. Bu holda 
himoya vositalari jarayonni to‘xtatib yoki avtomatik ravishda ushbu holatlarni 
chetlashtirishga xizmat qiladi.
Teploenergetik 
kursatkichlar 
Tabiiy chi

Download 8,51 Mb.