37-MAVZU.
YULDUZLAR
1. Nega yulduzlar miltillaydi?
2. Yulduzlarning sayyoralardan asosiy farqlarini ayting.
Yulduzlar nihoyatda qizib yotgan, Yerdan juda uzoqda joylashgan osmon
yoritkichlaridir. Yulduzlar tuzilishi va kimyoviy tarkibiga ko‘ra bir-biridan farq
qiladi. Qadimgi yunon faylasufi Anaksagor (miloddan avvalgi 500–428-yil-
lar) birinchilardan bo‘lib Quyosh yulduz ekanligini taxmin qilgan.
Agar siz osmonga diqqat bilan qarasangiz, yulduzlar bir-biridan rang-
lariga ko‘ra farqlanishini ko‘rasiz. Yulduzlar rangiga ko‘ra sariq, to‘q qizil,
qizg‘ish, oq, ko‘kimtir kabi turlarga bo‘linadi. Bunday yulduzlarda harorat
ham turlicha bo‘ladi.
Qanday yulduz turkumlari haqida bilasiz?
Insonlar qadimdan
yulduzlarni guruhlarga
ajratgan va ularga turli
xil nom bergan. Bular
yulduz turkumlari deb
ataladi. Masalan, Katta
Ayiq, Kichik Ayiq, Qutb
yulduzi kabilar.
Agar diqqat bilan osmonga qara -
sangiz, xayolan chiziq bilan tutash-
tirilganda shakli cho‘michga o‘xshay-
digan 7 ta yulduzni ko‘rishingiz mum kin.
Bu yulduz turkumi Katta Ayiq (Yetti
og‘ayni) deb ataladi. Bu yulduz turkumi
Shimoliy yarimshar ustida, qutbga yaqin
joy lashgan.
Anaksagor
Kichik
ayiq
Katta
ayiq
83
6-bob. QUYOSH SISTEMASI VA KOINOT
Osmonda doim ko‘rinib turadigan ancha yorug‘
yulduzlardan biri Qutb (Oltin qoziq) yulduzidir. Qutb
yulduzi Kichik Ayiq yulduz turkumiga kiruvchi yulduz
hisob lanadi. Qutb yulduzining eng asosiy xususiya-
ti shundaki, u doim osmonda bir joyda – Shimoliy
qutb ustida turadi. Qutb yulduziga yuzi bilan qarab
turgan odam shimolga qarab turgan bo‘ladi va shu
orqali ufqning boshqa tomonlarini ham aniqlab oli-
shi mumkin.
Kichik Ayiq yulduz turkumi ham Shi-
moliy qutb atrofi da joylashgan. U ham
7 ta yulduzni o‘z ichiga oladi.
Quyosh sayyora emasligi, balki o‘zidan yorug‘lik va issiqlik
taratib turuvchi yulduz ekanligi sizga ma’lum.
Quyoshning Yer yuzi tabiati, atmosfera hodisalari, hayvonot
va o‘simlik dunyosi, shuningdek, odamlar hayotiga ham ta’siri
katta. Masalan, Quyosh nuri natijasida tabiatda suvning aylan-
ma harakati, o‘simliklarda fotosintez jarayoni ro‘y beradi.
Bundan tashqari, bugungi kunda Quyoshdan elektr ener-
giyasi olishda ham keng foydalanilmoqda.
Quyoshnin
sim
ta.
ma
B
Bu
g
g
g
y
va
va
o‘s
ka
ka
tt
m
m
ru
ru
g‘
‘‘
ut
u
b
b
b
d
du
uz
z
z
ya
ya
-
oliy
y
rab
b
shu
oli-
y q y
utb atrofi da joylashgan. U ham
duzni o‘z ichiga oladi.
o‘zidan yor
r
orug
ug
ug
‘l
‘l
‘l
ik
ik
ik
v
vv
a
is
i
i
si
ql
ql
ql
ik
k
k
k
k
k
ik
ik
a ma’lum.
i, atmosfera hod
d
is
s
s
al
al
al
ar
ar
ar
i,
i,
i,
h
h
h
h
ay
ay
ay
vo
vo
v
v
no
no
no
t
ningdek, odamlar hayotiga
a
a
ha
ha
ha
m
m
ta
ta
ta
’s
’s
’s
ir
ir
ir
i
i
i
h nuri natijasida tabiatda suvning aylan-
1. Yerning Quyosh atrofi da aylanishi natijasida
qan day hodisalar ro‘y beradi?
2. Agar Yer orbitasi doira shaklida bo‘lsa, Yer or-
bitasining Quyoshga eng yaqin va eng uzoq
nuqtalari bo‘ladimi?
84
6-bob. QUYOSH SISTEMASI VA KOINOT
|
