|
Ózbekstan respublikasi joqari HÁm orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaqstan respublikasi KÁsiplik bilimlendiriwdi rawajlandiRİw hám muwapiqlastiRİw basqarmasi
|
| bet | 68/73 | | Sana | 04.02.2024 | | Hajmi | 13,96 Mb. | | #151371 |
Bog'liq LEKCIYA IKTOb'ektler- sistemanıń bir bólegi yamasa komponentleri bolıp, fizikalıq, matematikalıq ózgeriwshen teńlemeler, qaǵıyda hám nızamlar, texnologiyalıq processler, Tayansh sóz dizbegiler: sistema, informaciya, ob'ekt, baylanıs, rekvizit, mavxum, jasırın, ózgeshelik, sırtqı ortalıq, informaciya sisteması, paydalanıwshı, shólkemlestirilgen quramalılıq, maqsetke qaratılǵanlıq, sistemanıń quramlashganligi, sistemanıń bóliniwi, sistemalar klassifikaciyası, klassifikaciyalaw jasalma sistemalar, tábiy sistemalar, shólkemlestirilgen sistemalar.informaciya processleri, islep shıǵarıw bólindileri sıyaqlı kóplegen shegaralanbaǵan bólimlerge iye.
Ayrıqshalıqlar - bul ob'ekttiń sapasın ańlatiwshı parametrler bolıp tabıladı. Ózgeshelik sistemanıń málim bir ólshemge iye ob'ektlerin birlab muǵdarlıq tárepten bayanlawı imkaniyatın beredi. Ob'ektlerdiń qásiyetleri sistema háreketi nátiyjesinde ózgeriwi múmkin.
Baylanıslar ob'ekt hám olardıń qásiyetlerin sistema processinde birden-bir pútinlikke birlestiradi. Bunda barlıq sistema elementleriniń genje sistemaları hám sistemalar ortasında baylanıs bolıwı názerde tutıladı. Ayırım ulıwma nizamlıqlar, qaǵıydalar yamasa principler menen birlesiwshiler ortasında baylanıstıń ámeldegi bolıwı sistemanıń tiykarǵı túsinigi esaplanadi. Basqalar menen qandayda bir-bir baylanısqa eta bolmaǵan element kórip shıǵılıp atırǵan sistemaǵa kirmaydi. Sistemanıń qásiyetleri tómendegiler esaplanadi: elementler quramalılıǵı, maqsetke qaratılǵanlıǵı, hár túrliligi hám de olar tábiyatı, quramlashganligi, bóliniwligi bolıp tabıladı.
Sistemalar quramı tiykarǵı maqsetlerine kóre parıq etedi. Shólkemlestirilgen quramalılıq sistemanıń tiykarǵı ózgesheligi esaplanadi hám ol elementler ortasındaǵı óz-ara baylanıslar (óz-ara háreketler) mikdori menen anıqlanadı. Elementler ortasındaǵı chatishib ko'shilib ketken óz-ara baylanıslar sonday dúzilgenki, ol qandayda-bir parametr baylanısınıń ózgeriwine alıp keledi.
Shólkemlestirilgen quramalılıq elementler sistemasın quraytuǵın xarakteristikalar mikdori bolmaǵan pútin halda, tek sistemaǵa tiyisli xarakteristikalardı anıqlaydı. Ulıwma alǵanda, sistema onı quraytuǵın elementlerden basqasharok xarakteristikalarǵa iye bolıpǵana kolmay, bálki onıń barlıq bólimlerinen sapa tárepinen parıq etedi. Sonıń menen birge, elementler iye bolmaǵan basqa wazıypalardı da orınlaw ózgeshelikine iye.
Sistema pútkilliginiń ayriqshalıǵı menen anıqlanatuǵın jańa ayrıqshalıqlardıń payda bolıwı geyde emerjentlik (anglichan «emergent»- júzege keliwshi, payda bóliwshi) dep ataladı. Sistemalardı bólimlerge, ásirese ózi quram tabatuǵın elementlerge bolǵanda bunday wazıypalar yamasa xarakteristikalar óz-ózinen joq boladı.
Maqsetke qaratılǵanlıq. Sistema ulıwma ózgeshelikke iye, yaǵnıy ol ulıwma maqsetke erisiwge háreket etiwge qaratılǵan. Sistemanıń maqsetke yo'naltirganligini ańlatiwshı barlıq elementler ushın ulıwma bolǵan óz-ara baylanıslardıń maqsetli qaǵıydaları maqsettiń bar ekenligin belgileydi.
Sistemanıń quramlasganligi — bul sistemanıń bólek elementleri hám olardıń sırtqı ortalıq menen óz-ara háreketi ortasındaǵı ishki baylanıslardıń turaqlı quramı bolıp tabıladı. Sistema quramı onıń iskerligi natiyjeliligin kóp tárepten belgileytuǵın zárúrli xarakteristikalardan biri esaplanadi.
Sistemanıń bóliniwi - by onıń maqsetler hám wazıypalarǵa juwap beretuǵın málim belgiler boyınsha ajıratılǵan elementler yamasa bir qatar kishi sistemalardan dúzilgenligin ańlatadı. Genje sistemalar bunday ajratilishning tiykarın sırtqıl etip, bunda elementler ortasındaǵı baylanıslar kóbirek, kenje sistemalar ortasında bolsa kemrek boladı.
Sistema túsinigi usı mánisten alıp qaraǵanda salıstırmalıki, sistema elementiniń ózi de quramalı sistema bolıwı múmkin. Qandayda bir belgi boyınsha ajıratılǵan sistema ózine salıstırǵanda joqarı dárejedegi sistema elementi bolıwı múmkin.
Sırtqı ortalıq. «Sistema» túsinigi sistemaǵa kiretuǵın bir qatar elementlerdi chekleydi: shártli túrde sheklengen shegara ornatadı, odan sırtdaǵı elementler bolsa bul sistemaǵa kirmay qaladı. Bunnan ańǵarıwıladiki, sistema óz-ózinen emes, bálki basqa kóplegen elementler qurshawında ámeldegi boladı. Ayırım máselelerdi sheshiwde bizni bul sırtqı ortalıqtıń barlıq elementleri emes, bálki bul másele kóz qarasınan sırtqı ortalıqtı quraytuǵın, kórip shıǵılıp atırǵan sistemaǵa qandayda bir-bir baylanısı bolǵan elementlergine qıziktiradi. Sırtqı ortalıq - bul ko'rilayotgan sistemaǵa tásir kórsetiwshi yamasa ko'rilayotgan másele sharayatında onıń tásiri astında bolǵan, sistemadan sırtdaǵı hár qanday tábiyaat elementleri bolıp tabıladı. Shunki, real sharayatlarda sistemalardıń hár biri bólek emes, bálki basqaları janında, bir-birine baylanıslı halda isleyli. Sistemalardı analiz hám sintez qılıw sıyaqlında baylanıslardıń eki qıylı túri ajralıp turadı : ishki hám sırtqı baylanıs. Sırtqı baylanısqa iye sistemalar ochik dep, oǵan iye emesleri bolsa jabıq baylanıs dep ataladı.
Sistemalar klassifikaciyası. Sistemalardı kiyoslash hám farklash, olardıń birbiriga uqsawları hám farklilarini ajıratıw arqalı klassifikaciyalaw ámelge asıriladı.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Ózbekstan respublikasi joqari HÁm orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaqstan respublikasi KÁsiplik bilimlendiriwdi rawajlandiRİw hám muwapiqlastiRİw basqarmasi
|
