o ‘tayotganda, hajm qanday
tashkil topishini tasvirda ko‘r-
satishga harakat qilish kerak.
Har bir shakl yuzasi yori-
tilganligiga k o ‘ra, turlicha
tuslarga ega va shu yuzalarga
yengil
cliiziqlar berib, butun
b o sh
sh ak li,
u n in g
bo‘laklarini ham to ‘g‘ri va is-
honchli chiqarishga harakat
qilish lozim. Bosh shaklini
cliizishda shaklning konstruk-
tiv asosini aniqlash vaqtida,
bir yo‘la
bosh suyagi suyak-
lari bilan asoslangan shakl
xarakteriga ham aniqlik kirit-
ish kerak. Shaklni bunday
talilil qilish o‘quvcliiga boslm-
ing xarakterini to ‘g‘ri ochib berishga imkon beradi. Shaklni yuza-
da oddiydan murakkabga prinsipi bo‘yicha tasvirlashda, bosh ras-
mini cliizishning butun jarayonidan katta shaklni tasvirlashda de-
talli tus berishgacha bo‘lgan jarayon,
umuman boslmi va alohida
detallami (bumn, lab, ko‘zlami) tahlil qilishda ham so‘zsiz ba-
jarilishi kerak.
Ko‘z, quloq, bumn, lablar shakliga aniqlik kirita borib, doimo
ular o‘rtasidagi bog‘liqlikni kuzatib turish lozim. Har bir bo‘lak
b ir-biri bilan uyg‘unlashishi maqsadga muvofiq va xalaqit
bermagandagina yaxshidir. Ushbu holatda bunday o‘zaro bog‘liqlik
qosh usti yoylari, ko‘z kosasi, yuqori va pastki qovoqlarni
birlashturuvchi yordamchi chiziqlar bilan ko‘rsatilgan.
0 ‘xshashlikni ocliib berish uchun rassom ko‘zlaming joylasliish
xarakterini diqqat bilan kuzatislii zamr. Ko‘zlar shunday joylasliislii
kerakki, unda ichki (ko‘z yoshi qobig‘i)
va tashqi burchaklar
gorizontal chiziqda bo‘ladi. Bu holni slavyan irqiga xos bo‘lganlarda
kuzatish mumkin. Bizning mazkur topsliirig‘imizda, ushbu natu-
radagi ayolning ko‘z nigohi biroz pastga qaratilgan.
Odam boshini to ‘g‘ri va ishonchli tasvirlash quloq suprasining
to ‘g‘ri joylashganligiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Quloq rasmini
131
90-rasm, a.
chizayotganda, quloq suprasini pastki jag‘ suyagi (yumshoq joyi)
unchalik yopib qo‘ymasligini yodda tutish kerak. Yonoq suyagi
o‘simtasi doimo quloq suprasi o ‘rtasida joylashgan bo‘ladi. Buni,
biz aw al aytib o‘tganimizdek, har kim o ‘zida tekshirib ko‘rishi
mumkin. Yonoq suyagi o‘simtasi ushlab ko‘rilganda, barmoq quloq
suprasining o‘rtasiga kirib boradi, yonoq suyagini paypaslayotgan
barmoq esa, uning bukrisiga borib taqalishiga ishonch hosil qilinadi.
Quloq ensa-ga yoki yonoqda chizibb qolmasligiga doim e’tibor
berish kerak. Quloq suprasining joylashishini to‘g‘ri belgilash uchun
quloq suprasining ustki jag‘ suyagi shoxchasiga parallel boMishligini
kuzatib borish lozim.
Shakl xarakteri va quloq suprasining joylashuviga alohida e’tibor
qarating. Har bir odamning quloqlari o‘ziga xos tuzihshga ega. Quloq
shakli qurilishining qonuniyatlarini
bilgan rassom har bir detal
xususiyatini osongina ilg‘ab olishi mumkin.
Shuningdek, bosh shaklining boMaklari burun, lab va ko‘zlar
harakatiga ham diqqat bilan e’tibor berish lozim. Bosh bo ‘lak-
larining xarakteri boshning o ‘z xususiyatiga bog‘liq. Masalan, bu
juda cho‘ziq bosh yoki bu juda dumaloq yuz deyishganda, unga
qismlar ham taalluqli bo‘ladi. Burunlar ham turli-tuman tuzilishga
ega boMishi mumkin. Ba’zilaming burni haddan tashqari qirg‘iy,
uzun va osilgan, boshqalamiki esa, aksincha, juda kalta, kekkaygan,
qalin, qulupnay sifat, puchuq yoki peshana chizig‘idan haddan
tashqari turtib chiqqan bo‘ladi. Shuningdek, ba’zilarda ko‘zlar
kirtaygan, ichiga cho‘kib ketgan yoki chaqchaygan bo‘ladi. Ba’zi
kishilar ko‘zlarini juda qisqa ochadilar va pastki qovoqlar yuqori
qovoq tushgandagidan ham kattaroq bo‘ladi; boshqalar ko‘zlarini
baqraytirganda, ko‘z qorachig‘i yaqqol ko‘rinadi. Ayrimlaming
qoshlari ko‘z ostidan ancha ko‘tarilgan, boshqalamiki ko‘z ustiga
tushib turgan, kimdadir ular ingichka b o ‘lsa, boshqasinikida
baroqqosh bo‘ladi.
B a’zi odam larning lablari cho‘chchaygan, boshqalarniki
ingichka, osilgan; ba’zilarda ustki lab paski labga nisbatan ko‘tarilgan
(yoki aksincha), ko‘pincha, qalinroq bo‘ladi;
bir kishida bumn
ostidagi labi uzun bo‘lsa, boshqasida kalta bo ‘ladi va hokazo.
Shuningdek, b a ’zilarning dahani yo‘g‘on, keng, katta b o ‘lsa,
boshqalarda u juda kichik va uchli bo‘ladi; ba’zan u orqaga, tomoqqa
tortilgan yoki aksincha, tomoqdan ancha turtib chiqqan boMishi
132
mumkin va ba’zan ular uzun, ba’zan esa, kalta bo‘ladiki, yuqor-
ida aytib o‘tilganidek, ular ko‘ndalang chiziqlar bilan belgilana-
di.
Bunday diqqat bilan kuzatish
rasm chizuvchiga asarda
naturachining individual xususiyatlari va portret o‘xshashlikni ocliib
berish imkonini beradi. Yonoq va chaynash muskullari yaxshi
rivojlangan, yonoqlari esa, kuchli bo‘rtmaga ega ekanligini ko‘-
ramiz. Uni tasvirlash orqali, obraz xarakteristikasini kuchaytiramiz.
Keng peshana muskullari o ‘ziga xos shaklga ega (90-rasm,
b).
