ikkinchi bosqichda tanishib chiq-
qanmiz. Endi uni ushbu vazifada
to‘rtdan uch qism burilishda, ufq
chizig‘i darajasidan balandroqda
turgan boshda belgilab olishga
harakat qilamiz.
Profil chizig‘i peshana o‘rtasida
qanshar, burun, lab bantlari va
dahan o ‘rtasidan o ‘tadi. Qosh usti
yoylari, k o ‘zlar kesimi, burun
asosi, lab va dahan kesim lari
tuxumsimon bosh shakliga asosan
biroz egilgan va yuqoriga qaratilgan.
Bu chiziqlarning hammasi parallel
b o ‘lishi kerak. Agar bu qonu-
niyatga rioya qilmasak, perspekti-
vada katta xatolikka yo‘l qo‘yishimiz
mumkin. Bunday holni bosh ras-
mini chizish bo‘yicha yaxshigina
tajribaga ega bo‘lgan rassomlarda
ham k u zatish im iz
m um kin.
Boshning asosiy bo‘laklarini tas-
virlashga (ko‘zlar, burunlar, soch
tolalari va hokazolarga) kirishilar
ekan, albatta,
shakl asos-mazmu-
nidan kelib chiqish kerak, ya’ni
burun — bu prizma, ko‘z esa, shar, bo‘yin esa, silindrikdir.
Uzoq muddat davom etadigan rasm ustida ishlashda chizuv-
chining qarash nuqtasi butun rasm chizish jarayoni mobaynida
o ‘zgarmay qolishi kerak. Buni quyidagi usul bilan tekshirilib bori-
ladi — tasvirlangan obyekt bilan naturani solishtirish juda katta
tezlikda amalga oshiriladi. Ushbu usulda uning xato va kamchiliklarini
ham aniqlash imkoni tug‘iladi.
0 ‘quvchi bosh rasmini qurish jarayonida juft va simmetrik
moyon etish va perspektiva ko‘ri-
nishlarini
ochish hisoblanadi
(85-rasm).
Inson boshining tuzilishi kons-
truktiv sxemasi bilan birinchi va
120
shakllarning to ‘g‘ri taqsimlanganligini alohida e’tibor bilan kuza-
tishi kerak. Buning uchun quyidagilarni tavsiya qilish mumkin:
birinchidan, juft va simmetrik shakllarni bir vaqtning o‘zida chizish
lozim, ikkinchidan, har bir juft va simmetrik shakllar chetidan
boshqasiga qarata parallel chiziqlar tortish lozim. Ko‘zlarning
sharsimon shaklini ocha borib, ko‘z qovoqlarini darhol aniqlamaslik
kerak, faqat ularning kengligi, qalinligi
va har bir qovoqning
yo‘nalishibelgilab olinadi.
Burun prizmasini qura turib, profil chizig‘ini qanshar va burun
asosi o ‘rtasidan o ‘tkazishga harakat qilamiz. Burun prizmasining
old yuzasi oldinga turtib chiqadi va burun uchi chap tomonga
o ‘tadi. Burun qanotlari esa, profil chizig‘iga simmetrik tarzda
joylashadi. Buruning old maydonchasi va burun teshiklari yaxshi
ko‘rinadi. Shunga qarab burun teshiklarining qalinligini belgilab
olinadi. Boshning ushbu holatida qosh ustining pastki tomonlari va
dahanning yarim yoy ko‘rinishidagi yuzasi ochiladi. Burun uchini
belgilab olib, so‘ngra uning burun asosi chizig‘idan qanchalik baland
ekanligi aniqlanadi.
Lablarni qisqartirilgan holda chizamiz. Profil chizig‘i
lablar
kesimi o ‘rtasidan o ‘tadi. Hozircha lablar aniq chizilmaydi, balki
ustki va ostki lablarning xususiyatlari, o‘lchamlari belgilab olinadi,
ularning joylashishi diqqat bilan tekshiriladi. Buning uchun
yordamchi chiziqlardan foydalaniladi. Ularning ko‘magida lab-
larning burchaklari burun qanotlari bilan qanday uyg‘unlash-
gani topiladi. Burun asosi chizig‘idan ustki lab chetigacha b o ‘l-
gan masofa tekshiriladi (lablar bantigi burun teshiklari oldiga
yaqin bo ‘lib qolmasligi uchun). Shundan so‘ng soch jingalak-
lari lablar kesimi chizig‘iga nisbatan qanday joylashganligi
aniqlanadi.
Soch tolalarining eng xarakterli bo‘laklarini yengil va yaxlit
belgilab olinadi.
Shuningdek, ularning ko‘z, burun, lablarga
nisbatan joylashuvi doimo tekshirib boriladi. Bu ishlarning
hammasini qalamni qog‘ozga qattiq bosmay, yengilgina chizish
kerakki, zero aniqlangan xato va kamchiliklarni o‘chirg‘ich ishlat-
may ham to ‘g‘rilashning iloji bo‘lsin.
Keyingi bosqichga o ‘tishdan oldin bajarilgan ish natijalarini
diqqat bilan tekshirib chiqiladi va xatoni ilg‘agan zahoti uni keyinga
qoldirilmay tuzatiladi. Har bir xato boshqasini
keltirib chiqaradi
121
va ulami keyin tuzatishning iloji bo‘lmaydi. Ko‘pchilik o‘quvchilar
tasvirni qurishda dastlabki bosqichlar muhimligini tushunib
yetishmaydi, ular alohida unsurlarni chizib chiqishga shoshilib,
tashqi o‘ziga xos xususiyatlarni qidira boshlashadi. Vaholanki,
shaklning chiziqli-konstruktiv asosini chizib chiqish o‘quvchiga
rasm ustida ishonch bilan ishlashni davom ettirish imkonini beradi.
Shaklning konstmktiv sinchli asosini ochib berish davomida uni
plastik jihatdan modellash va yorug‘-soya munosabatlarini yoritib
aniqlashga shoshilmaslik kerak.
