|
-TEMA
TEŃ ÓLSHEWLI HÁM TEŃ ÓLSHEWSIZ QOZǴALÍSBog'liq Fizika 6-klass20-TEMA
TEŃ ÓLSHEWLI HÁM TEŃ ÓLSHEWSIZ QOZǴALÍS
HAQQÍNDA TÚSINIK. TEZLIK HÁM ONÍŃ BIRLIKLERI
Áyyemgi waqıtta ata-babalarımız bir mámleketten ekinshisine yaki
bir qaladan ekinshisine at yaki túyelerde qatnaǵan. Bunda mánzilge
jetiw ushın háptelep, hátte aylap jol júrgen. Al, házirgi kúnde
dúnyanıń qálegen jerine bir kúnde jetip barıw múmkin.
Nelikten de insandı bir mánzilden ekinshi mánzilge alıp baratuǵın
qurallar tezirek qozǵalatuǵın bolǵan. Demek, deneler bir-birine
salıstırǵanda ayırımları tezirek, ayırımları áste qozǵaladı eken. Onı
ańlatıw ushın tezlik dep atalatuǵın fizikalıq shama kirgiziledi.
Tezlik dep waqıt birligi ishinde basıp ótilgen jolǵa aytıladı
Tezliktiń inglisshe atalıwı velocite niń birinshi háribi v menen
belgilenedi.
Tezlik =
Bas
ıp ótilgen jol
joldı ótiw ushın ketken waqıt
.
υ
=
s
t
,
υ – tezlik, s – basıp ótilgen jol, t – joldı ótiw ushın ketken waqıt.
Tezliktiń birligi
u
[ ]
= 1
m
s
.
Velosipedshiniń tezligi
υ
=
10
m
s
qa teń bolsın.
Bul 1 s dawamında velosipedshi 10 m joldı basıp ótedi degendi
bildiredi. Ádette avtomobil tezlıgı
km
saat
larda ólshenedi. Avtomobil
tezligi 80
km
saat
bolsa, bunday avtomobilde 1 saat dawamında 80 km jol
basıp ótiledi.
Eger 1 km = 1000 m hám 1 saat = 3600 s ekenligi esapqa alınsa:
1
10
36
km
saat
1000 m
3600 s
m
s
=
=
.
Avtomobil tezligi 72
km
saat
bolsa, ol
m
s
larda tómendegishe ańlatıladı:
72
20 m / s.
km
saat
1000 m
s
= ⋅
=
72
3600
|
| |
