§ 10. QATTIQ JISMLARNING SIRT TARANGLIGI VA TO`LIQ

56 
§ 10. QATTIQ JISMLARNING SIRT TARANGLIGI VA TO`LIQ 
SIRT ENERGIYA 
Tayanch so‘z va iboralar: erkin va solishtirma sirt energiyalari, 
suyuqlikning sirt tarangligi, qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho‘llanilishi, 
kogeziya va adgeziya, ho‘llanish issiqligi va kapillyar bosim. 
Qattiq jismlarning sirt tarangligi faqat bevosita usullar bilan aniqlana 
oladi. Qattiq jismda molekulalararo tortishish kuchlari suyuqlikdagi 
molekulalararo tortishish kuchlaridan ancha ortiq bo‘lgani uchun qattiq 
jismlarning sirt tarangligi kattaroq qiymatlar bilan xarakterlanadi. 1-jadvalda 
ba`zi kristallarning I.I. Jukov topgan sirt taranglik qiymatlari keltirilgan. 
1-jadvaldagi σ qiymatlarini aniqlashda V.Tomson (Kelvin) ning 
eruvchanlik metodidan foydalanilgan. 
1-jadval 
Ba`zi kristall moddalarning sirt tarangliklari 
Modda 
Temperatura, 
o
C 
σ, erg/sm
2
SaF
2
30 
2500 
SrSO
4
30 
1400 
BaSO
4
25 
1250 
PbF
2
25 
900 
AgCrO
4
26 
575 
CaSO
4
.
2H
2
O 
30 
270 
PbJ
2
30 
130 
Qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho‘llanishi 
Suyuqlik va qattiq jism chegarasida bo‘ladigan hodisalarni, jumladan, 
qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho‘llanishini tekshirishda ikki kuchni: 
suyuqlik molekulalarining o‘zaro va suyuqlik molekulalari bilan qattiq jism 
molekulalari orasidagi tortishish kuchlarini hisobga olish kerak bo‘ladi. 

57 
1. Agar suyuqlik molekulalarining o‘zaro tortishish kuchi suyuqlik molekulalari 
bilan qattiq jism molekulalari orasidagi tortishish kuchidan kam bo‘lsa, suyuqlik 
qattiq jismni ho‘llaydi. 
Suyuqlik sirtiga o‘tkazilgan urinma bilan qattiq jism sirtiga o‘tkazilgan 
urinma orasidagi burchak chet burchak (yoki ho‘llanish burchagi) deb ataladi va 
θ harfi bilan ifodalanadi. Agar suyuqlik qattiq jismni ho‘llasa, chet burchak 
o‘tkir, ya`ni θ≤π/2 bo‘ladi. Agar θ=0 bo‘lsa, suyuqlik qattiq jismni to‘la 
ho‘llagan bo‘ladi. 6-rasmda vertikal qattiq jismni ho‘llayotgan suyuqlik va 
suyuqlikning gorizontal qattiq jism sirtiga tushirilgan tomchisi tasvirlangan. 

Download 3,22 Mb.