Yadro fizikasi va uning rivojlanish xronologiyasi. Yadro tarkibi. Izotop, izobar, izoton, izomer yadrolar

Download 1,5 Mb. Pdf ko'rish
bet	8/15
Sana	19.08.2024
Hajmi	1,5 Mb.
	#269641

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 15

Bog'liq
11zon page-no-added (19)

BETA – YEMIRILISH
Yadroning o’z –o’zidan elektron va yengil neytral zarra antineytronni
chiqarib, massa soni saqlangan holda atom soni bir birlikka ortiq bo’lgan
yadroga aylanishi beta patchalanish hodisasi deyiladi
ZYA
→
Z+1XA +e- + (24)
Bu hollarda ya’ni - - yemirilishda yadroning neytronlaridan biri protonga
aylanadi. Ikkichi xil - yemirilish, ya’ni + - yemirilishda yadroning
protonlaridan bittasi neytronga aylanadi. Bunda yadrodan positron va neytron
chiqadi
ZYA
→
Z+1XA +e+ +
ν
(25)
β
- yemirilishga yaqin bo’lgan jarayonlarga yana quyidagilarni kiritish
mumkin,
ν
+ ZYA
→
Z+1XA +e-
+ ZYA
→
Z-1XA +e+
β
- yemirilish yadrodagi kuchsiz o’zaro ta’sir natijasida kechadigan
yemirilish bo’lib, u nuklon ichida kechadi. Bu erkin neytronni
β
-
aktivligidan ham ko’rinib turibdi.
n
→
p + e- +
ν
( yarim yemrilish davri 11,7 min)
β
+ - yemirilishda yadro ichidagi bitta proton yemiriladi
p
→
n + e+ +
ν
124

β
- yemirilishda chiqadigan energiyaning qiymati har – xil bo’ladi, masalan
1H3
→
2He3 +e- + + 0,02 MeV
Zaryadi Z va massa soni A bo’lgan yadro uchun
β
- - parchalanish sharti
quyidagicha yoziladi
M(Z,A) M(Z + 1,A) + Me (26)
yoki atom massalari orqali yozsak
Mat(Z,A) Mat(Z + 1,A) (261)
Mazkur parchalanishda
E
β
- = c2 (27)
energiya ajralib chiqadi.
β
+ - parchalanish uchun yuqoridagi ifodalar mos ravishda quyidagicha
bo’ladi
M(Z,A) M(Z - 1,A) + me (28)
Mat(Z,A) Mat(Z - 1,A)+ 2me (281)
E
β
+ = c2 (29)
Agarda atom massalari Mat(Z,A) Mat(Z + 1,A) va Mat(Z,A) Mat(Z -
1,A)+ 2me shartni qanoatlantirsa, bunday yadrolar
β
- - va
β
+ -
yemirilishga nisbatan barqaror bo’ladi. Yadro har doim diskret miqdorda
energiyaga ega bo’lgan
α
- zarralar va
γ
- nurlar sochadi. Shu sababli
β
-
nurlanishda ham aynan shu hol kuzatilishi kerak edi. Lekin tajriba
natijalarining ko’rsatishicha muayyan izotop yadrosi chiqaradigan elektronlar
noldan to ma’lum bir maksimal qiymatgacha bo’lgan uzluksiz energiya
spektriga ega ekan. Bundan tashqari,
β
- parchalanishda faqat yadro bilan
β
- zarra qatnashadi degan dastlabki ﬁkr ham yadro spinini o’lchash
natijalariga butunlay to’g’ri kelmaydi.
β
- parchalanishda spinining butun
yoki yarim son qiymati hosilaviy yadroda saqlanadi, ya’ni
125

β
+
spin (l) butun songa o’zgaradi. Masalan, 24Na
→
Mg parchalanishda
Δ
l spin
o’zgarishi ga teng. Tabiiyki, spin bo’lgan bitta elektron o’zgarishi vujudga
keltira olmaydi. Bu muommoni yechish uchun Shvetsariyalik olim Volfgang
Pauli quyidagicha mulohaza yuritdi: parchalanish vaqtida energiyasi va
harakat miqdori kichik bo’lgan neytral zarra ham ishtirok etadi. Enriko
Fermi bu zarrani “neytrino” deb atadi. Hozirgi vaqtda neytrino,
antineytrinoning tabiatda mavjudligini va ular leptonlarning turiga qarab
turlicha bo’lishini tajribada aniqlagan. Demak
β
-
yemirilishda har doim elektron yoki pozitrondan tashqari spinli neytral
zarra hosil bo’ladi.

Download 1,5 Mb.

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 15

Download 1,5 Mb.

Pdf ko'rish