bir mamlakat tomonidan, ayrimlari esa bir necha mamlakatlar to-
monidan ishlab chiqarilgan. Aynan bir mamlakat tomonidan ish
lab chiqarilgan format asosan shu mamlakatning kataloglashtirish
qoidalarini inobatga olgan holda yaratilgan. Bunday formatlarga
misol sifatida USMARC (AQSH), UKM ARC (Buyuk Britaniya),
DANMARC (Daniya), AUSMARC (Avstraliya), CANMARC
(Kanada), RUSMARC (Rossiya Federatsiyasi) kabi formatlarni
keltirish mumkin. Bir nechta mamlakatlar
hamkorligida ishlab
chiqarilgan MARC formatlarga misol sifatida INTERM ARC
formatini keltirish mumkin. Mazkur format Fransiya va Belgiya
tomonidan yaratilgan.
MARC formatlarning ko‘payishi boshqa bir muammoni, har
xil formatda bo'lgan bibliografik yozuvlarni bir-biriga mos ke-
lishlik muammosini yuzaga keltirdi.
Har xil formatlar asosida
ishlovchi muassasalar o‘rtasida bibliografik yozuvlarni (BYo) al-
mashinish nihoyatda qiyinchilik tug‘dirdi. Xalqaro kommunika-
tiv format MARC2 ni yaratilishi bu muammoni hal qilish uchun
qo‘yilgan ilk qadam edi.
1969-yilda Kopengagenda bo‘lib o‘tgan IFLA ning (The In
ternational Federation of Library Associations and Institutions
— Kutubxonachilik uyushmalari va tashkilotlarining xalqaro
federatsiyasi) 35-sessiyasida, nashr
ishi davlat bibliografiya-
sida M ARC form atni rivojlantirish loyihasi ko‘rib chiqildi.
1974-yilda Buyuk Britaniyada 12 ta m am lakat vakillari yig'ilib,
MARC tarm og‘ini yaratish imkoniyatlarini muhokama qildi-
lar va milliy bibliografik m a’lum otlarini ayirboshlashni tashkil
qilish uchun M A RC-U BCIM (Universal Bibliographic C on
trol) xalqaro tarm og'ini yaratish bo‘yicha xalqaro dastur ishlab
chiqildi.
1977-yiIda IFLAning ishchi guruhi tomonidan xalqaro
U N IM A R C universal kommunikativ formati ishlab chiqildi.
Ushbu formatning ishlab
chiqarilishidan asosiy maqsad, maz
kur format boshqa MARC formatlar orasida vositachi bo‘lishi
edi. Har xil MARC formatlarga asoslangan avtomatlashtirilgan
axborot-kutubxona tarmoqlarga UNIM ARC formatidagi biblio
grafik yozuvlarni import-eksport qilish funksiyasi kiritilishi bilan
182
har xil MARC formatdagi bibliografik yozuvlarni almashinish
muammosi hal qilindi.
1980-1990-yillarda U N IM A R C va USMARC formatlari
takom illashtirildi, m azkur form atlardan foydalanish uchun
yo‘riqnomalar va har xil turdagi qo llan m alar yaratildi.
Bu esa
USMARC form atini ham keng tarqalishiga olib keldi. H atto
USMARC formati, ayrim tashkilotlarning ichki formati sifa
tida ham ishlatila boshladi. Ta’kidlash joizki, bibliografik yo
zuvlarni USM ARCda 200 dan ortiq maydonda, U N IM A R C -
da 150 maydonda tasvirlash ko‘zda tutilgan. Bundan tashqari
(25 ga yaqin) maydon ostilari ham mavjud. M utaxassislarning
ta ’kidlashicha, bu ikki formatning moslik darajasi 80% ni tash
kil qiladi.
Hozirgi paytda MARC 21 AQSHda juda keng tarqalgan for
mat hisoblanadi. Lekin
yoddan chiqarmaslik kerakki, MARC 21
formati doimiy yangilanishda. Bunga sabab, hujjatlarning yangi
turlarini, axborot tashuvchi moslamalarning yangi turlarini pay
do bolishi, telekommunikatsiyaning takomillashuvi, axborotlarni
qayta ishlash usullari texnologiyasi va vositalarining takomil-
lashuvidir. Shu o‘rinda, MARC 21 formatiga batafsil to‘xtalib
o‘tamiz.
