TELEGRAMMA. TELEFONOGRAMMA
Telegramma ma’lum masofaga xabar yetkazishning
eng qisqa va qulay
usuli bo‘lib, pochta-telegraflar orqali amalga oshiriladi. Barcha kishilar va
idoralar bab-baravar foydalangani uchun xabar mazmuniga qarab,
uni rasmiy
hujjat ham, shaxsiy hujjat ham deyish mumkin.
Mazmuni tabrik yoki oddiy xabardan iborat bo‘lgan telegramma bir
kishidan ikkinchi kishiga jo‘natilganda, odatda uning vazifasi telefon xizmatiga
teng bo‘ladi. Boshqacha aytganda, telefon xizmati yo‘lga qo‘yilmagan joylarda
telegramma qo‘l keladi. Ammo xabarni tezlikda, shoshilinch yetkazish borasida
u telefon o‘rnini bosa olmaganidek telefon ham hamma vaqt telegramma o‘rnini
almashtiravermaydi. Masalan, idoralararo biron-bir narsani so‘rab, iltimos yoki
taklif qilib, ogohlantirib yoki tasdiqlab yozilgan rasmiy xat mazmunida bo‘lgan
telegramma o‘rnini telefon bosa olmaydi. Chunki matn mazmunidan iz qoldirish
hamda uning rasmiy bo‘lishi maqsadida shunday qilinadi.
Bunga zarurat
bo‘lmagan hollarda esa matn mazmuni telefon orqali yetkazilishi ham mumkin.
Telegrammaning boshqa hujjatlardan farqi shundaki, ularning matni
g‘oyatda qisqa bo‘lib, bir necha so‘zlar yordamida fikr aniq va lo‘nda
ifodalanishi lozim bo‘ladi. Telegramma pochtaxonalarda mavjud bo‘lgan
maxsus blankalarda rasmiylashtirilib, uni yozishning o‘z qoidalari bor.
Qisqalik
va ixchamlik talablaridan kelib chiqib, asosiy matnda tinish belgilari
qo‘llanilmaydi, bo‘g‘in ko‘chirilmaydi. Shakli esa asosan qo‘yidagicha bo‘ladi:
telegrammaning turi haqidagi belgi, jo‘natilayotgan joyning adresi, oluvchining
ismi va
familiyasi, asosiy matn, jo‘natuvchining adresi.
Telegramma oddiy yoki shoshilinch tarzda rasmiylashtirilishi, shaxslararo
va idoralararo, hukumat va xalqaro miqyosda bo‘lishi mumkin.
Hozirda xabar yetkazishning faksogramma va modemogramma shakllari
ham mavjud bo‘lib, telefaks va kompyuter tarmoqlaridan
foydalanadigan bu
usullar idoralararo rasmiy aloqalarda telegrammaning imqoniyatini bir qadar
cheklab qo‘ydi.
Telegrammada bir satrdan ikkinchi satrga bo'g'in ko'chirilmaydi.
Xatboshisiz barcha qatorlar to'ldirib yoziladi. Kunlar va raqamlarni so'z (harf)lar
bilan yozish tavsiya etiladi. Bir necha raqamdan iborat bo'lgan murakkab
sonlarni o'zicha yozish mumkin. Telegrammaning asosiy zaruriy qismlari:
1. Hujjatning nomi (Telegramma).
2. Turi haqidagi belgi (hukumat telegrammalari,
xalqaro telegrammalar,
shoshilinch va oddiy telegrammalar).
3. Telegramma yetib borishi zarur bo'lgan joy manzili, uni oladigan
shaxsning ismi va familiyasi.
4. Mato.
5. Jo'natuvchi muassasaning qisqacha
nomi va matani imzolagan
mansabdor shaxsning familiyasi (imzo emas).
6. Xabar jo'natuvchining manzili.
7. Mato kimning nomidan jo'natilayotgan bo'lsa, o'sha shaxsning imzosi.
8. Muhr.
9. Sana.
Telegrammaning matai manzildan ajralib turishi kerak.
TELEFONOGRAMMA.
Shoshilinch, zarur va, ayni paytda, rasmiy xabarni yetkazishning yana bir
qulay usuli telefonogrammadir.
Xat matni tayyorlangach, odatda u mas’ul shaxs tomonidan imzolanadi va
Shundan keyin rasmiy kuchga kiradi. Telefonogrammalar ko’pincha idoralar
kotibalari tomonidan telefon orqali jo‘natiladi va qabul qilinadi.
Telefonogrammada u jo‘natilayotgan adres – tashkilot yoki muassasaning
nomi va rahbari, qabul qilingan vaqti va raqami, asosiy matn va imzo chekkan
jo‘natuvchining ismi va familiyasi aks etgan bo‘ladi. Masalan:
Samarqand
viloyati hokimligi. Yetkazuvchi – Sh.Hamidova. Telefon –35-60-50. Oliy o‘quv
yurtlari rektorlariga. Qabul qiluvchi – D.Otaxo‘jayeva.
Telefonogramma matnini tayyorlashda mantiqan to'g'ri
va qisqa
(matndagi so'zlarning soni 50 dan ortmasligi kerak) bo'lishiga, murakkab
jumlalar yoki juda kam ishlatiladigan so'zlar qo'llanmasligiga e'tibor
berish lozim. Telefonogramma qabul qiluvchi, qabul qilingan xabar kimga
tegishli bo'lsa, uni telefonogramma mazmuni bilan tanishtirishi kerak.
Telefonogrammaning asosiy zaruriy qismlari:
1. Manzil.
2. Hujjatni yo'llovchi muassasaning nomi.
3. Telefonogrammani yetkazuvchi
va qabul qiluvchining lavozimi, ismi,
familiyasi, telefon raqamlari.
