12-§. Q O ‘QON XO NLIG IN ING BOSIB OLINISH!
Qo‘qon xonligidagi
ichki siyosiy
nizolarning
kuchayishi
Rossiya imperiyasi XIX asrning 50—60-yillarida har
biy istilochilik y o ‘li bilan Q o‘qon
xonligi hududi-
ning bir qismini bosib oldi. K. P. Kaufm an xonlikda
o ‘z ta ’sirini kuchaytirish m aqsadida 1868-yilda xon
bilan shartnom a tuzdi. U nga k o ‘ra xonlikda Rossiya
savdogarlariga katta im koniyatlar berildi. Bu davrda xonlik yerlari an-
cha qisqarib, xazinaga tushadigan darom adlar kamaydi.
U rash natijasida
ko'rilgan zararlar xalq ommasi zim m asiga tushdi, soliq va majburiyatlar
k o ‘paydi. Buning oqibatida xonlikda ichki nizolar, xalq noroziligi kuchaydi.
XIX asrning 70-yillarida Q o'qon xonligida k o ‘plab q o ‘z g ‘olonlar boMib
o ‘tdi. Ulardan biri 1875-yil bahorida avj olib, unga M ulla Is’hoq Mullo Hasan
o ‘g ‘li «Po‘latxon» nomi bilan rahbarlik qildi. Q o‘qon hukmdori Xudoyorxon
qo‘zg ‘olonni bostirish
uchun Abdurahm on Oftobachi, Iso A vliyolar bosh-
chiligida qo ‘shin yubordi. Lekin ular 17-iyulda qo‘z g ‘olonchilar tom oniga
o ‘tib ketdi. Xudoyorxonning o'gMi Nasriddinbek ham qo"zg"olonchilarga
qo‘shilgandan so‘ng, 20-iyulda Xudoyorxon K. P.
Kaufm andan yordam
so4 rash ga m ajbur boMdi. U ning ukasi va ikkinchi o ‘g ‘li ham qo ‘z g ‘olonchilar
tom oniga o ‘tib ketgach, xon general-gubem atordan panoh izlab Toshkentga
ketdi. K. P. Kaufm an uni O renburgga j o ‘natdi. Xudoyorxon Orenburgdan
Hindi ston orqali M akkaga boradi va u yer dan
qaytib kelayotganda kasalga
chalinib, 1882-yilda A fg‘onistonda vafot etdi.
Xudoyorxondan so‘ng taxtga Nasriddinbek o ‘tirdi. Taxtni egallashga
harakat qilgan PoMatxon N asriddinbek va Abdurahmon Oftobachiga qarshi
boMib qoldi. Q o ‘qon xonligida
siyosiy vaziyat keskinlashib, qo‘z g ‘olon
butun vodiyni qamrab oldi. M ustamlakachi hukum at qo‘z g ‘olonchilarga
qarshi katta harbiy kuchlarini yuborgan. Janglar keskin davom etayotgan
vaqtda Nasriddinbek magMubiyatdan qo ‘rqib, 1875-
yil 22-sentabrda taslim boMdi va fon Kaufm an bilan
shartnom a imzoladi. U nda o ‘zini im peratom ing «sodiq
quli»
deb tan olishi, tashqi siyosatda hech qanday bi-
tim lar tuza olmasligi, ikki
million rubl tovon toMashi,
Sirdaryoning o ‘ng sohilidagi yerlar — N am angan va
Chust R ossiya ixtiyoriga o ‘tganligi belgilangan edi. Bu
yerlarda tashkil qilingan N am angan boMimiga general
M. Skobelev boshliq etib tayinlanadi.
Nasriddinbek im zolagan shartnomadan norozi boM
gan aholi yana qo"zg"olon ko'tardi. PoMatxonning taraf-
