edi. Fon Kaufman Buxoro
amirligi chegara hududlarini
puxta o‘rganib chiqib, Amir
M uzaffarga chegaraning Ros
siya mulki foydasiga o ‘zgar-
tirilgan yangi loyihasini tas-
diqlashni taklif qildi. Amir
M uzaffar bu shartnomani im -
zolashdanboshtortdi. Shunda
K. P. Kaufinan uni general-
gubem atorlik
chegaralariga
Samarqandning markaziy ko‘chasi. XIX asr
bostirib kirishga tayyorgarlik
k o ‘rishda ayblab, 4 mingdan
ziyod qo‘shindan iborat harbiy otiyad to ‘plab, 1868-yil aprelda Samarqandni
bosib olishga kirishdi. Biroq K. P. Kaufmanning Amir M uzaffar qo‘shinini
Samarqandga to ‘plagan, deb qilgan taxmini o ‘z tasdig‘ini topmadi.
Bu vaqtda Buxoro qo‘shinlari Cho‘ponota tepaligida o ‘m ashib olgan edi.
1868-yil I-m ayda fon Kaufinan tepalikka hujum boshladi. Rossiya imperiyasi
qo‘shinlari amirlik sarbozlarining m iltiq va to ‘pdan tinmay o‘qqa
tutib tur-
ganiga qaramasdan, suvdan kechib C ho‘ponota tepaligiga k o ‘tarildi. Natijada
sarbozlar chekinishga majbur boTdi. Shu bilan amir qo‘shinining ilg‘or jan-
govar qismi tor-m or keltirildi. Shundan so‘ng Zirabuloq tepaligida ikkinchi
jang boTib o ‘tdi. Qanchalik qarshilik k o ‘rsatmasin, Buxoro amiri qo‘shini
yana m ag‘lubiyatga uchradi va podsho qo‘shinlari Samarqandga jangsiz kirib
bordi. K. P. Kaufinan Samarqand bekligini Rossiyaga berish, «harbiy xarajat-
lam i» to ‘lash va 1865-yildan buy on Turkiston oTkasida qoTga kiritilgan bar
cha narsalam i Rossiya mulki deb e ’tiro f etish sharti
bilan sulh tuzishni taklif
qilib, amir M uzaffarga maktub yoTladi, ammo amirdan javob boTmadi.
Rossiya imperiyasining 0 ‘rta Osiyoda amalga oshirgan harbiy istilochi
lik yurishlariga nafaqat amirlik va xonliklam ing harbiy qo‘shinlari, balki
mahalliy aholi vakillari ham qattiq qarshilik k o ‘rsatdi. M asalan, K. P. Kauf
m anning Buxoro amirligiga qarshi harbiy yurishlari vaqtida Urgut shahrida
mahalliy aholi podsho hukumatining qo‘shinlariga qarshi kurash olib bordi.
K. P. Kaufinan general Abramovni qo‘shin bilan Urgutga yuborib, shahaming
taslim boTishini taklif qildi. Lekin bu taklif m ahalliy aholi tomonidan rad etil-
di. Ikki tom on o‘rtasidagi to ‘qnashuvda m ahalliy
aholi mardonavor jan g olib
bordi. Artilleriya to ‘plaridan otilgan o ‘qlar boshqa joylardagi kabi Urgutda
ham istilochilam ing harbiy ustunligini ta ’minladi. Buning natijasida shahar
3 2 -------------------------------------------------
• •
•
qal’asi mustamlakachilar tomonidan egallandi. Podsho hukumati qo‘shinlari
Urgutdan so‘ng Kattaqo‘rg‘on shahrini bosib olishga kirishdi.
Rossiya imperiyasining harbiy yurishlariga qarshi Kitob hokimi Jo‘rabek
va Shahrisabz hokimi Bobobek boshchiligida Samarqandda kurash olib boril-
di. Bu ikki xalq harakati rahbarlari o‘z qo‘shinlari bilan 1868-yil 2-iyunda
samarqandlik qo‘zg‘olonchilar bilan birga Rossiya imperiyasi qo‘shinlari gar-
nizoni joylashgan qal’aga hujum qilishdi. Qamalda qolgan qo‘shin yordam
so‘rab general-gubemator fon Kaufmanga chopar yuboradi. 6-iyunda yordam-
chi kuchlar yuborildi. Qal’ani egallash uchun 4-iyundan 7-iyungacha shiddatli
janglar davom etdi. Unda ikki tomon ham ko‘plab talafot ko‘rdi. 8-iyunda
qamalda qolganlarga
harbiy kuchlar yetib keldi, shundan so‘ng xalq himoya
chilari Samarqanddan chiqib tog‘ tomonga chekinishga majbur boTadi.
Podsho hukumati tomonidan yangi bosib olingan hu-
dudlarda Samarqand va Kattaqo‘rg ‘on boTimlaridan
iborat Zarafshon okrugi tuzildi. Unga general Abra
mov boshliq qilib tayinlandi. Zirabuloq jangidan keyin
Amir Muzaffar o‘z magTubiyatini tan olib, fon Kauf-
manning Turkiston general-gubematorligining yangi chegaralari haqidagi tak-
lifini qabul qilishga m ajbur boTdi. Bu bilan Rossiya
imperiyasi istilochilik
yurishlarining ikkinchi bosqichi yakunlandi.
Fon Kaufinan 1868-yil 28-iyunda Samarqandda Amir Muzaffar bilan Bu
xoro amirligini Rossiya imperiyasining protektoratiga aylantirgan shartnomani
imzoladi. Unda amir urash boshlanishida aybdor ekanligi, abadiy do‘stlik
belgisi sifatida Rossiya qo‘shinlarining harbiy xarajatlari uchun 500 ming
rabl toTanishi e’tirof etildi. Shartnomaga ko‘ra bosib olingan Toshkentdan
Samarqandgacha boTgan barcha hudud — X o‘jand, 0 ‘ratepa, Panjikent, Jiz-
zax, Samarqand, Kattaqo‘rg‘on shaharlari Rossiya imperiyasi ixtiyoriga o‘tdi.
Amir o ‘z ixtiyorida qolgan hudud
lam i boshqarishda
Turkiston gene-
ral-gubematorining ko ‘rsatmalariga
rioya etish majburiyatini oldi. Siyo
siy qaramligi uchun tarixchilar to
monidan Buxoro hukmdori vassal
deb ham yuritiladi. Rossiya savdo-
garlariga amirlikda erkin savdo qi-
lishiga sharoit yaratib berish va ular-
ni himoya qilishni o‘z zimmasiga
oldi. Rossiyalik savdogarlarga savdo
shahrisabz hokimi
Kitob hokimi
Bobobek.
Jo‘rabek.
