-mavzu: PENSIYa TIZIMINING MOHIYaTI VA UNI ISLOH

130 
Pensiya ta’minoti tuzilmaviy jihatlariga va uning xususiyatlariga xorijiy 
olimlar tomonidan turli ilmiy qarashlar mavjud. Ularda mazmunan ba’zi farqlar 
kuzatilsada, mohiyatan uyg‘unlikni ko‘rish mumkin. T.Yemelyanova pensiya 
ta’minotining shakllanishini quyidagi turlarga ajratadi: 
Birinchidan, mehnatga layoqatsiz axoli qatlamini yashash minimumi va 
moddiy jihatdan ta’minlash. Kambag‘allik oqibatlarini barataraf etish, mehnat qilish 
imkoniyatidan qat’i nazar ijtimoiy tenglikni saqlab turish. 
Ikkinchidan, aholining daromadlariga muvofiq pensiya ta’minotini amalga 
oshirilishida pensionerning shaxsiy mehnat ulushini hisobga olish. 
Uchinchidan, shaxsiy tashabbusga asoslangan pensiya ta’minoti.
1
A.Ijaeva pensiya ta’minoti tizimini klassifikatsiyalarga ajratishda quyidagi 
omillarga e’tibor qaratish lozim, deya ta’kidlaydi: 

pensiya to‘lovlari va badallarini hisoblash metodi asosida; 

pensiya fondining funksional (taqsimlash va jamg‘armaviy) jihati asosida; 

son va shakl jihatidan, birinchidan – ijtimoiy pensiya, ikkinchidan, 
taqsimlash tizimi, uchinchidan, jamg‘armaviy tizimi, to‘rtinchidan, ixtiyoriy 
jamg‘arma tizimi.
2
Umuman 
olganda 
pensiya 
tizimini 
takomillashtirishda 
rivojlangan 
mamlakatlar tajribalarini tadqiq etish, ularning o‘ziga xos tajribalarini hisobga olgan 
holda sohani rivojlantirishning yangicha metodologik asoslarini yaratish zaruriyati 
tug‘iladi. Qayd etish lozim, pensiya ta’minotining muhim xususiyatlaridan biri – 
majburiy va ixtiyoriy shakllarga ajratilishida. Pensiya ta’minotining majburiy 
shakllari taqsimot va jamg‘armaviy uslubiyatlar orqali namoyon bo‘lsa, ixtiyoriy 
pensiya ta’minoti shaxsiy yoki ish beruvchi tomonidan amalga oshiriladigan tizimni 
o‘zida ifoda etadi. Pensiya ta’minoti tizimining bunday guruhlarga ajratishning 
asosiy sabablaridan biri – bu ijtimoiy himoyaning tashkil etish va uning funksiyalari 
bajarilishi yuzasidan vujudga kelgan. 
1
Yemelyanova T.V. Finanovoe obespechenie pensionnыx sistem v stranax YeS i 
Rossii//Finansы. – Moskva, 2008. - №10. – S. 64. 
2
Ijaeva A.R. Konsepsiya razvitiya pensionnoy sistemы Rossiyskoy Federatsiya v postkrizisnыy 
period: avtoref. … k.e.n. – Moskva: FGBOU VPO Gos. Univ. Uprav..2013. – 31 s. 

131 
Bugun Ona sayyoramizda har soniyada ikki kishi o‘zining oltmish yoshga 
to‘lganini nishonlamoqda. Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) ma’lumotlariga 
ko‘ra, asrimiz o‘rtalariga borib Yerda 100 yoshdan oshganlar soni 3,2 million
kishiga yetar ekan. Vaholanki, ular 2014 yilda 300 ming kishidan oshmayotgan 
edi. Agar 1950 yillarda insonning o‘rtacha umr ko‘rishi 47 yil atrofida bo‘lgan 
bo‘lsa, 2010 yilda bu raqam 69 yoshga yetdi. 2050 yilda bu ko‘rsatkich 76 yoshni, 
2100 yilda 85 yoshni tashkil etishi kutilmoqda. 
Dunyoda sog‘liqni saqlash sifati yaxshilangani, tibbiyotning jadal taraqqiy
etayotgani, sanitar nazoratning takomillashayotgani, ta’limdan foydalanishning 
kengayayotgani, iqtisodiy farovonlik bois keksalar ulushi borgan sari
ko‘paymoqda. Uzoq umr ko‘rish – insoniyat taraqqiyotining eng katta 
muvaffaqiyatlaridan biridir. Bu jarayon o‘z navbatida pensiya ta’minotini yanada 
takominlashtirishni taqozo etadi. 
Fuqarolarga umrining oxiriga qadar pensiya to‘lash, munosib yashash
sharoitlarini yaratib berishni davom ettirish davlat zimmasidagi eng muhim va 
dolzarb masala hisoblanadi. 

Download 2,13 Mb.