Laboratoriya qurilmasini bayoni
Termometrlarni qiyoslash uchun Davlat standarti uslubiyati bo‘yicha turli
xildagi termometrlarni qiyoslash uchun foydalaniladigan, maxsus qurilmani
yig‘ish kerak. 1.9-rasmda termometrlarni qiyoslash uchun laboratoriya qurilmani
umumiy ko‘rinishi keltirilgan. 1.10-rasmda esa laboratoriya qurilmasini prinsipial
sxemasi ko‘rsatilgan.
1.9-rasm. Termometrni qiyoslash uchun laboratoriya
ishini umumiy ko‘rinishi.
1.10-rasm. Laboratoriya qurilmasini prinsipial sxemasi.
Termometrlarni qiyoslash uchun laboratoriya qurilma bir vaqtni o‘zida ikki
turlicha
bo‘lgan termometrlarni qiyoslashga mo‘ljallangan (1.10-rasm).
Namunaviy termometr sifatida aniqlik sinfi 0,01 bo‘lgan simobli termometr
olinadi. Barcha uchta termometrlar bitta kameraga bir xil satxlarda o‘rnatilgan.
Qiyoslanadigan termometr sifatida elektron termoelektrik termometr va spirtli
36
termometr qo‘llaniladi. Elektron termometr maksimal darajada to 300
o
S gacha
o‘lchaydi, simobli termometr 90
o
S gacha va spirtli termometr 70
o
S gacha
o‘lchaydi. Termostatni qizdiriluvchi kamerasiga 12 volt qiymatdagi kuchlanish
beriladi. Termometrlarni qiyoslash Davlat standartlari uslubiyati bo‘yicha,
termometrlar qiymatini oshib borish va kamayib borish qiymatlari bo‘yicha
o‘tkaziladi. Qurilma kompyuterga ulangan. Ma’lumotlarni qayd etuvchiga
kiritgandan so‘ng, qayd etuvchining tugmasini bosish kerak va bu bilan
ma’lumotlar avtomatik ravishda kompyuterga uzatiladi.
Ishni bajarish tartibi
1. Sxemani 1.10-rasmda keltirilgan sxema asosida yig‘ing va uni tekshirish
uchun o‘qituvchiga ko‘rsating.
2. 11.4-jadvalni namunaviy va qiyoslanayotgan termometrlar ma’lumotlari
bo‘yicha to‘ldiring.
3. Laboratoriya ishini umumiy ko‘rinishi 1.9-rasmda keltirilgan.
1.4-jadval
Namunaviy va qiyoslanayotgan termometrlar bo‘yicha ma’lumotlar
T.r.
Nomlanishi
Turi
O‘lchash
asbobini
tizimi
O‘lchash
chegara-
lari
Bo‘lim
bahosi
Aniqlik
sinfi
Zavod
raqami
1.
Namunaviy
termometr
2.
Qiyoslanayotga
n termometr
(simobli)
3.
Qiyoslanayotga
n termometr
(spirtli)
4. Termometrlarni xona haroratidagi ko‘rsatkichini yozib oling.
37
5. «Ulash» dastagi yordamida laboratoriya qurilmasini tarmoqqa ulang.
6. « +» dastagi yordamida sekin-asta haroratni 2, 5 yoki 10 darajaga
oshirib boramiz va haroratning barqarorligi o‘rnatilgandan keyin termometrlar
ko‘rsatkichini yozib oling va 1.5-jadvalga termoelektrik termometr uchun va 1.6-
jadvalga esa spirtli termometr uchun olingan natijalarni yozib boring.
7. Haroratni 60
o
S gacha oshira borib, termometrlarni barcha
ko‘rsatkichlarini yozib olamiz va « -» dastagi yordamida sekin-asta haroratni 0
o
S
qiymatgacha pasaytiramiz hamda o‘sha qiymatlarda termometrlarni barcha
ko‘rsatkichlarini yozib oling va jadvalga kiriting.
8. Olingan natijalar asosida absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklarni
hisoblab chiqaring va tuzatmani aniqlang.
9. Qiyoslanayotgan termometrlarni yaroqliligi haqida xulosa chiqaring.
9. Olingan ma’lumotlar bo‘yicha qiyoslanayotgan asbob ko‘rsatkichlarini
tuzatmaga bog‘liqlik grafigini chizing.
1.5-jadval
Termoelektrik termometr uchun o‘lchash natijalari
№
P
t.r.
O‘lchandi
Hisoblab chiqildi
Namuna-
viy
termome
tr
ko‘rsat-
kichi,
T
nom
Oshib
borishd
agi
qiymatl
ari,
T
oshish
Kamyibb
orish-
dagi
qiymat-
lari, T
kam
O‘rta
-cha
qiy-
mat
Absol-
yut xato-
lik,
ΔT
abs
Nisb.
xato,
E, %
Kelt.
xato,
γ , %
Tuzatma
1.
2.
3.
1.6-jadval
38
Spirtli termometr uchun o‘lchash natijalari
№
T.r.
O‘lchandi
Hisoblab chiqildi
Namuna-
viy am-
permetr
ko‘rsat-
kichi, T
nom
Oshiris
hdagi
qiymatl
ari,
T
o‘zg
Pasay-
tirishda
gi
qiymati
,T
o‘zg
O‘rta
-cha
qiy-
mat
Mutl.
xato,
ΔT
abs
Nisb.
xato,
E, %
Kelt.
xato,
γ , %
Tuzat-
ma
1.
2.
3.
|
