174
Demak, portlandsement sifatini har qaysi klinker mineralining protsent
miqdoriga qarab aniqlash mumkin. Klinker mineralogik
tarkibini aniqlashning ikki
usuli bor: bevosita petrografik yoki rentgenografik taxlil usuli yoxud bevosita
hisoblab aniqlash usuli. Klinker mineralogik tarkibi zavodlarda ko‘pincha
hisoblab
aniqlanadi . Muhim oksidlarining protsent nisbati ikki xil modul (silikat va
qumtuproq) hamda to‘yinish koeffitsienti bilan ifodalanadi. Bu modullar va
koeffitsient miqdori xom
ashyo aralashmasi uchun ham, klinker uchun ham amalda
bir xil bo‘ladi. Bu esa
muhim amaliy ahamiyatga ega, chunki xom ashyoning
kimyoviy tarkibini tegishlicha tanlash bilan klinker mineralogik tarkibini o‘zgartirib
turish mumkin.
Silikat modul. Silikat modul (n) qumtuproq modul deb ham ataladi. Bu modul
reaksiyaga kirishgan kremniy ikki oksid miqdorining alyuminiy
va temir oksidlari
miqdoriga nisbatini ko‘rsatadi.
3
2
3
2
2
%
%
%
O
Fe
O
Al
SiO
n
Avval klinker tarkibini ifodalash uchun faqat gidravlik (boshqacha asosli)
moduldan foydalanishgan. Bu modul birikkan kalsiy oksid miqdorini kislota oksidlar
miqdoriga nisbatini ifodalaydi.
3
2
3
2
2
2
O
Fe
O
Al
эркин
SiO
умум
SiO
СаОэркин
СаОумум
БМ
Zamonaviy sement klinkerlarining bosh moduli BM-1,7…2,4. Biroq gidravlik
modul klinker sifatini xarakterlash uchun etarli emas edi. Shuning uchun yana ikkita
modul: silikat (kumtuproq) va gil-tuproq (alyuminat) lar kiritildi.
Silikat modul (n) boshqa oksidlar bilan reaksiyaga
kirishgan kremniy oksid
miqdorini va klinker tarkibidagi alyuminiy va temir oksidlar yig‘indilariga nisbatini
ko‘rsatadi.
Xom ashyo aralashmasi tarkibidagi kremniy ikki oksid ohak bilan hamma vaqt
C
3
S va C
2
S holida birikavermasligi tufayli birikkan qumtuproq miqdori kremniy ikki
oksidining umumiy miqdori SiO
2
umumiy va erkin holda qolgan SiO
2
erkin miqdori
175
ayirmasi bilan ifodalanishi mumkin. Shuning uchun
silikat modul quyidagicha
yoziladi:
3
2
3
2
2
2
%
%
%
O
Fe
O
Al
эркин
SiO
умум
SiO
n
n sementdagi silikat minerallari bilan eruvchan minerallar (klinkerning
alyumoferrit, alyuminat qismlari) o‘rtasidagi nisbatni ko‘rsatadi.
Oddiy portlandsementlar uchun silikat modul qiymati 1,7…3,5; sulfatga
chidamli portlandsement uchun esa 1,7…4.
